De Atlantische forel behoort tot de zalmachtigen. We onderscheiden beekforel (honkvast) en zeeforel (trekvis).

Herkenning

De Atlantische forel (Salmo trutta) behoort tot de familie van de zalmen (Salmonidae). De soort heeft een torpedovormig lichaam met achter op de rug een vetvin. De in zee verblijvende Atlantische forellen (zeeforel) hebben zilverkleurige flanken met donkere kruisvormige vlekken. Tijdens de paaitrek krijgen de mannetjes een haakbek (gekromde onderkaak). De in beken en rivieren levende Atlantische forellen (beekforel) zijn over het algemeen bronskleurig en hebben naast zwarte ook vaak rode stippen op de flanken en een roodachtige rand op de vetvin. De in beken levende Atlantische forel worden tot circa 50 centimeter lang, de in zee levende forellen kunnen een lengte van 102cm bereiken. Jonge Atlantische forellen hebben 9-10 donkere vlekken op de flank, bij zalm zijn dit er 10-15. Het onderscheid met volwassen zalm kan gemaakt worden doordat deze een kleurloze vetvin heeft en de zwarte vlekken geen kruisjes vormen op de flanken. Daarnaast heeft Atlantische forel 14-17 schubben tussen de vetvin en de zijlijn (zalm heeft er 10-13). De exotische regenboogforel heeft een paarse band op de flanken en de bronforel heeft vinnen met een lichtgekleurde voorrand. De bultrugzalm  heeft langgerekte ovale vlekken op de boven- en onderkant van de staart.  

Ecologie

Voortplanting

Er wordt tussen november en januari gepaaid op in snelstromende riviertjes en beken boven kiezel- of grindbanken. Het vrouwtje maakt hiervoor een paaikuil waarin de eieren worden afgezet. Zeeforellen migreren hier het hele jaar naar toe met een piek in juni-juli. Ze vertoning hierbij homing gedrag wat inhoudt dat ze terugtrekken naar hun geboorteplaats. Zeeforellen sterven vaak na de paai, beekforellen planten zich meerdere jaren voort. De larven verstoppen zich de eerste weken na het uitkomen tussen het grind in de nestkuil. Jonge zeeforel trekt doorgaans na twee tot drie jaar jaar naar zee tussen januari en en juli transformeren ze hiervoor naar ehet aan zout water aangepaste smolt-stadium. 

Levenswijze

De Atlantische forel is een gedeeltelijk stromingsminnende soort. Atlantische forel kent twee levenswijzen. Bij de ene levenswijze voltooit de soort de hele levenscyclus in het rivier- of beeksysteem waar de voortplanting plaatsvindt. Deze vorm wordt ook wel beekforel (morpha fario) genoemd. De andere vorm is anadroom: de jonge dieren trekken naar zee om daar volwassen te worden waarna ze eenmaal volwassen de rivieren weer optrekken om zich voort te planten. Deze vorm wordt ook wel zeeforel (morpha trutta) genoemd. Jonge Atlantische forellen voeden zich met kleine macrofaunasoorten. Volwassen beekforellen voeden zich hiernaast met kleine vissen. In zee jagen Atlantische forellen hoofdzakelijk op kreeftachtigen en kleine vissen.

Verspreiding

Het oorspronkelijke leefgebied van de Atlantische forel ligt inde Atlantische oceaan vanaf Noord-Spanje tot de Barentszzee, de Noordzee en de Baltische zee en de hierop uitmondende rivieren. Met name in beken wordt de Atlantische forel zowel binnen als buiten Europa al eeuwen lang op veel plaatsen uitgezet ten behoeve van de (sport)visserij. In Nederland wordt de Atlantische forel aangetroffen in beken in Limburg, de achterhoek en op de Veluwe.  De grote Nederlandse rivieren als de Rijn en Maas behoren tot de trekroute van zeeforel op weg naar de paairiviertjes in Duitsland en België, ook duiken trekkende zeeforellen op in andere met zee verbonden wateren zoals het IJsselmeer en Noordzeekanaal.

Bedreiging en bescherming

In Nederland is Atlantische forel een zeldzame vissoort. De soort is gevoelig voor riviernormalisaties, watervervuiling en overbevissing waardoor de populatie in de loop van de 20^e eeuw sterk is afgenomen. Door het verbeteren van de water- en habitatkwaliteit en de aanleg van vistrappen hebben de populaties zich deels kunnen herstellen. Beekforel kwam in Nederland oorspronkelijk waarschijnlijk alleen in zuid Limburg voor, en verdween rond de tweede helft van de 20^e eeuw uit vrijwel alle Nederlandse beeksystemen als gevolg van watervervuiling. In de Heelsumse beek en enkele zijbeken van de Geul bevinden zich weer voortplantingspopulaties. De Atlantische forel is opgenomen in de Visserijwet. Voor zeeforel geldt het hele jaar een gesloten tijd, voor beekforel geldt  gesloten tijd van 1 oktober tot 31 maart en een minimummaat van 25 centimeter. Op de huidige Rode Lijst heeft beekforel de status ‘bedreigd’ en is de zeeforel niet beschouwd doordat deze buiten Nederland voortplant (Staatscourant 2015 nr. 36471).

Monitoring en trends

Binnen het landelijk Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen, onderdeel van het Netwerk Ecologisch Monitoring (NEM), worden gegevens verzameld om te volgen hoe het gaat met de zoetwatervissen in Nederland. Voor een aantal soorten wordt gericht gezocht door vrijwilligers in door RAVON geselecteerde kilometerhokken. Daarnaast worden gegevens gebruikt die verzameld zijn middels andere monitoringsprogramma's (o.a. KaderRichtlijn Water), projecten en losse waarnemingen (Telmee.nl of Waarneming.nl). Op basis hiervan kunnen verspreidingstrends bepaald worden. Wil je hier zelf een bijdrage aan leveren, dan kun je voor meer informatie kijken op Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen.