De bittervoorn is één van de kleinste maar ook mooiste karperachtigen van Nederland. In de paaitijd krijgen de mannetjes een paarse gloed op de flanken. Als enige vissoort in Nederland maken ze gebruik van levende mosselen voor het leggen van hun eitjes.

Herkenning

De bittervoorn (Rhodeus amarus) is een kleine, hoog gebouwde vis die behoort tot de familie van de karperachtigen (Cyprinidae). Het lichaam is zijdelings afgeplat met zilverkleurige flanken en een blauwgroene lengtestreep richting de staartwortel. De zijlijn is onvolledig (vier tot zeven schubben lang). In de paaitijd krijen de mannetjes een paarse gloed, en de vrouwtjes een legbuis vanuit de anaalopening. Ze worden maximaal circa 10 centimeter lang. Jonge exemplaren van andere karperachtigen zoals brasem en kolblei vertonen enige gelijkenis. In tegenstelling tot de bittervoorn hebben deze soorten een volledige zijlijn.

Ecologie

Voortplanting

Het is belangrijk dat zoetwatermosselen als schildersmossel en zwanenmossel in hetzelfde water voorkomen, deze zijn onmisbaar voor de voortplanting. Bittervoorns leggen in de periode april-juni hun eitjes in de kieuwholte van een levende mossel. Het vrouwtje doet dit met behulp van haar legbuis waarna het mannetje zijn hom bij de instroomopening van de mossel los laat.

Levenswijze

De bittervoorn leeft in kleine scholen nabij begroeide oevers. De soort voedt zich hier met plantaardig en klein dierlijk voedsel. In de winter scholen ze vaak samen in grote groepen.

Verspreiding

Het verspreidingsgebied van bittervoorn strekt zich uit van Nederland tot aan de Kaspische Zee, waarbij de soort niet voorkomt op de door zee omringde eilanden, Scandinavië, Spanje, Italië en Griekenland. Er zijn onderzoeken die erop duiden dat het verspreidingsgebied ooit beperkt was tot stroomgebieden aan de noordkant van de Zwarte zee. De bittervoorn is mogelijk met karpertransporten in de middeleeuwen over Europa verspreid zijn. In Nederland komt de soort voor in de plantenrijke oevers van de uiterwaardwateren van het rivierengebied, poldergebieden en de benedenlopen van riviertjes en beken.

Bedreiging en bescherming

De bittervoorn is een vrij algemene soort in grote delen van Nederland. In de provincies Zeeland, Flevoland, Drenthe en Groningen komt bittervoorn nauwelijks voor. De soort is gevoelig voor eutrofiëring van het water waardoor waterplaten verdwijnen. Te intensief baggeren en schonen van watergangen is nadelig doordat waterplanten en de voor de voortplanting belangrijke zoetwatermosselen verdwijnen. De soort valt onder Bijlage II van de habitatrichtlijn en Bijlage 3 van de Conventie van Bern.