Straatkolken

Amfibieën in straatkolken, hoe groot is het probleem?

In 2012 heeft RAVON in samenwerking met RIONED in kaart gebracht hoeveel amfibieën er jaarlijks in Nederland in kolken vallen. Dit zijn naar schatting jaarlijks rond de 1 miljoen dieren per jaar. Dit gebeurt niet alleen tijdens de voorjaarstrek, de periode strekt zich uit van eind februari tot half november. Doordat ze de kolk niet meer uit kunnen, gaan de amfibieeën dood door verdrinking, uitdroging of voedselgebrek. Een groot deel van de amfibieen volgt hoge stoepranden en valt dan al snel in een trottoir- of straatkolk. In droge periodes heeft het water in kolken bovendien een grote aantrekkingskracht, de dieren zoeken dan actief vochtige en koele plekken op.

Nu is het moment
In heel Nederland worden de komende decennia bestaande rioleringen vervangen en wijken bijgebouwd. Intussen gaat het slecht met de amfibieën, zelfs met algemene soorten. De Nederlandse populaties van de gewone pad bij ruim 100 overzetacties zijn sinds 2008 met meer dan 50% afgenomen (zie figuur; bron: padden.nu). Verkeerssterfte, verstedelijking en sterfte in straatkolken helpen daar niet bij. Dit is dus het uitgelezen moment om het kolkenprobleem aan te pakken en op te lossen. 

De hoektrap 
Het goede nieuws is dat er per november 2023 een goed werkende oplossing (de hoektrap) beschikbaar is voor toepassing in zowel rechthoekige kolken (rioleringen) én voor kelderkoekoeken/waterleidingputten. Voor ronde kolken is het lastiger, maar ook daar werken we aan een oplossing. Tenslotte is het belangrijk om de uitklimvoorzieningen te combineren met andere, preventieve maatregelen.  

Hoektrap

In 2023 en 2024 zijn er in veldproeven diverse uitklimvoorzieningen getest voor volwassen gewone padden en kleine watersalamanders. De hoektrap die door kolkenfabrikant TBS-SVA.is ontwikkeld, scoorde het beste. Met de versie die sinds november 2023 op de markt is, klimt 95% van de volwassen padden en bijna 100% van de volwassen kleine watersalamanders binnen een etmaal uit een trottoirkolk. De hoektrap is robuust gemaakt van gerecyclede grondstoffen en voldoen aan de twee belangrijkste randvoorwaarden: ze zijn bestand tegen kolkenreiniging en kolkenzuigers en ze tasten de waterafvoerende capaciteit niet aan. Daarmee wordt dit momenteel als de beste oplossing aanbevolen voor rechthoekige constructies.

De hoektrap wordt eenvoudig met slagplugjes zowel in bestaande als in nieuwe kolken gemonteerd. 

1. PRODUCTFLYER

2. OVERZICHTSARTIKEL RAVON91

Video werking prototype 
Video montage-instructie

Gemeenten/ rioolbeheerders kunnen de hoektrap bij TBS-SVA bestellen onder ART. NR. 556468 Paddentrap RVP 175. De 17,5 cm lange elementen zijn klikbaar.
 Particulier? De trapjes werken ook voor rechthoekige kelderputten en waterleidingputten. U kunt de trapelementen HIER bestellen via VIVARA

Kanttekeningen

• Modulair: de trap bestaat uit losse elementen van 17,5 cm lengte die in elkaar geklikt kunnen worden.
• Prima oplossing (95% klimt er in 24 uur uit) maar alleen voor rechthoekige kolken toepasbaar.
• Belangrijk aandachtspunt is een goede aansluiting op de kolkbodem, te lange stukken kunnen eenvoudig met een slijptol op de juiste lengte worden gemaakt.
• Nog niet getest voor juvenielen. De werking voor amplexen (paartjes padden-kikkers) is sterk afhankelijk van de aansluiting op het deksel. 
• De hoektrap moet worden gecombineerd met preventieve straatinrichting, zoals schuine of zeer lage stoepranden. Bij veel bestaande hoge stoepranden worden ze immers naar de volgende valkuil geleid.
• De hoektrap is in 2023 alleen in trottoirkolken getest.  In het voorjaar 2024 is de hoektrap ook in een rechthoekige straatkolk (plat deksel) getest; daarnaast zijn er drie oplossingen voor ronde kolken getest, o.a. een verticale strip van fabrikant Dyka en een schuine metalen strip. De resultaten hiervan worden nog bekendgemaakt.

Overige voorzieningen

ENKAMAT en andere trapconstructies

Over uitklimvoorzieningen zijn sinds 2011 diverse rapporten en artikelen verschenen. Er is ook praktijkervaring met allerlei modellen opgedaan in o.a. Zeewolde, Leiden, Den Haag, Amsterdam, Delft, Purmerend maar ook in Schotland en in de rest van het Verenigd Koninkrijk.

Zo organiseren vrijwilligers van onze Engelse zusterorganisatie (ARG-UK) workshops voor het maken van uitklimvoorzieningen op basis van Enkamat (zie foto).

De meeste uitklimvoorzieningen blijken in de praktijk echter slecht of matig te werken. Veel van de bedachte oplossingen zijn gebaseerd op hetzij geperforeerde metalen platen of constructies met begroeiingsmat (Enkamat). De Enkamat trappen kwamen in testen als beste oplossing naar voren.

Ze bieden qua structuur en houvast weliswaar een oplossing, maar leveren in de praktijk problemen op. De aangebrachte oplossingen zijn niet duurzaam bestand tegen kolkenreiniging, ze raken snel beschadigd en vervuild of hinderen de waterafvoerende capaciteit. Een juiste montage is vaak lastig. Ze verliezen snel hun effectiviteit en zijn hooguit tijdelijk een oplossing voor noodsituaties.

Kanttekeningen

• een groep Stagiaires van SMART Solutions Semester van Saxion Hogeschoo heeft eind 2023 enkele nieuwe oplossingen bedacht. Deze zijn  in een veldproef in 2024 getest op werkzaamheid. De resultaten worden nog uitgewerkt.

Dit ontwerp tast het afvoervolume aan, deze trap scoorde in de veldproef 2023 qua uitklimpercentage significant lager (67%) dan de hoektrap (92% prototype 2023; 96% met verbeterd ontwerp 2024)

Preventieve maatregelen

Stoepranden
De afwatering in oudere wijken is deels gebaseerd op relatief hoge stoepranden die voor veel amfibieën een geleidende werking hebben. Daardoor komen de dieren om de 5-25 meter een nieuwe potentiële valkuil tegen. Voor de geleidende werking van stoepranden dienen oplossingen doorontwikkeld te worden. Neem vooral ook contact met ons op als u daar een goed idee voor hebt!

Voorzetroosters
Preventie in de vorm van tijdelijke voorzetroosters of gaas is toegepast op locaties met veel amfibieën, vooral gedurende de voorjaartrek. Gemeenten en rioolbeheerders zijn huiverig om dit het hele jaar te laten zitten vanwege het risico op wateroverlast. Het is een arbeidsintensieve oplossing, die bovendien niet helpt voor de vele dieren die buiten de voorjaarstrek in de kolken vallen. Voorzetroosters voldoen niet aan de randvoorwaarden voor zowel het onderhoud als voor voldoende waterafvoer.

Nieuwe rioleringsoplossingen
Met name in nieuwbouwwijken worden nieuwe systemen bedacht en toegepast voor waterafvoer. Aanpassingen naar amfibie-vriendelijke oplossingen vergen maatwerk. Ook in bestaande wijken wordt de afwatering nu vaak anders ingericht in verband met klimaatadaptatie; dat is prima te combineren met een amfibie-vriendelijke inrichting. 

Klimaatadaptatie

De gemeente Leiden is bezig om de stad aan de klimaatverandering aan te passen. Daarbij wordt de regenwaterafvoer van de vuilwaterafvoer gescheiden en worden de straten gelijk opnieuw klimaatadaptief ingericht om meer water vast te houden voor tijden van droogte door meer groen toe te voegen. Naast het waterbergen en - reguleren wordt er ook gekeken naar hittestress en een verbetering van de omgeving voor flora en fauna door meer bomen toe te voegen. In de openbare ruimte is er meer aandacht voor een amfibievriendelijke inrichting en aanpak:

• zoveel mogelijk directe afwatering op groen, waterdoorlatende verharding, wadi's en open water
• zo min mogelijk trottoirkolken toepassen, kiezen voor straatkolken; (indien mogelijk) plaatsing van straatkolken een eind van stoepranden af
• afwatering van kolken op amfibievriendelijk oppervlaktewater