De kwabaal is misschien wel de meest mysterieuze zoetwatervis van Nederland. Weinig mensen zullen van de kwabaal gehoord hebben. De kwabaal laat zichzelf echter wel horen! In de paaitijd, hartje winter, trommelen ze op hun zwemblaas om elkaar te kunnen vinden. Zonder maatregelen dreigt de kwabaal in Nederland uit te sterven. RAVON doet daarom (in opdracht van de provincies Noord-Holland en Utrecht en waterschap Amstel, Gooi en Vecht) onderzoek om kennis te ontwikkelen voor het herstel van leefgebieden.

Ernstig bedreigde zoetwatervis

De kwabaal (Lota lota) is een zeer zeldzame koudeminnende vis, die in de tweede helft van de vorige eeuw uitgestorven is in veel Nederlandse wateren. Hierdoor heeft hij de status ‘ernstig bedreigd’ op de Rode Lijst.  Kwabaal is achteruitgegaan door aanpassingen aan het Nederlandse watersysteem die zich richten op het zo snel mogelijk afvoeren van water. Hierdoor zijn overstroomde oeverlanden nagenoeg verdwenen en daarmee ook het opgroeihabitat van de larven. Daarnaast speelt de toenemende watertemperatuur door klimaatopwarming waarschijnlijk een rol bij de achteruitgang van deze koudeminnende soort.

Wijde Blik in de winter, gezien vanuit de lucht (Bron: Arthur de Bruin)

Onderzoek op de grens van Noord-Holland en Utrecht

Op de grens van Utrecht en Noord-Holland liggen de Vechtplassen. In de Vinkeveense Plassen en Spiegelplas was van oudsher bekend dat er populaties kwabaal voorkwamen. In de Spiegelplas is de kwabaal echter sinds 2012 niet meer gezien. In de Vinkeveense plassen werden nog wel regelmatig kwabalen waargenomen, maar daar zijn sinds 2006 geen jonge dieren meer waargenomen. Van de Wijde Blik kwam tijdens het vooronderzoek via een beroepsvisser naar voren dat hier in het verleden ook kwabaal werd gevangen. In 2022 is er daarom in de Spiegelplas en Wijde Blik onderzoek gedaan door te luisteren naar roepende kwabalen in de winter. Ook is met eDNA-onderzoek naar DNA-sporen van de kwabaal gezocht. In de Vinkeveense plassen is onderzoek gedaan naar het habitat van de kwabaal en mogelijkheden om structuren voor de kwabaal aan te bieden onder water.

Kwabaal nog aanwezig

In de Spiegelplas werden roepende kwabalen waargenomen. In de eDNA-bemonstering werd geen DNA van kwabaal aangetroffen, wat er op wijst dat de nog aanwezige populatie kwabaal minimaal is. In de Wijde Blik werden kwabalen gehoord en werd eDNA van kwabaal aangetroffen op het midden van de plas. Dit bevestigde de verkregen informatie uit de voorstudie, kwabaal komt ook voor in de Wijde Blik!

Kwabaal in de Vechtplassen op de grens van Noord-Holland en Utrecht (bron RAVON)

Kansen voor de kwabaal in de Vechtplassen?

De situatie van de kwabaal in de Vechtplassen is kritiek. Er zijn sinds 2006 geen jonge dieren meer aangetroffen. De aanwezigheid van trommelactiviteit en paairijpe dieren wijst erop dat er nog paaiactiviteit is. Het is aannemelijk dat de crux in het ei- of larfstadium zit. Om dit te onderzoeken, dienen we eerst de paailocaties te achterhalen.  Paaien ze in de plassen zelf, of maken ze mogelijk gebruik van ondiepe wateren die met de plassen in verbinding staan? Komend jaar willen we dit verder onderzoeken. Daarnaast zal de mogelijkheid verkend worden om de kwabaalpopulatie te ondersteunen door het bijplaatsen van kwabalen, gekoppeld aan onderzoek.

Tekst: Jelger Herder, Fabian Smith en Mark Groen / RAVON
Foto's: Jelger Herder (leadfoto: kwabaal); Arthur de Bruin
Video: RAVON, productie Arthur de Bruin