De weinige vuursalamanders die ons land rijk is, werden rond 2010 getroffen door een dodelijke ziekte: een schimmel die geïntroduceerd werd vanuit Oost-Azië. Door gebrek aan resistentie stierven in korte tijd vele vuursalamanders en leek de soort te verdwijnen uit Nederland. Afgelopen jaren onderzocht een internationaal onderzoeksteam hoe de vuursalamander er nu voor staat in Nederland en België.
Een salamanderplaag
In Nederland komt de vuursalamander enkel in Zuid-Limburg voor. Tijdens de eerste ziekte-uitbraken was totaal onduidelijk wat de massale sterfte onder vuursalamanders veroorzaakte. Een paar jaar later wees onderzoek uit dat het een schimmelziekte betrof, veroorzaakt door de ‘salamanderschimmel’ Batrachochytrium salamandrivorans (Bsal).
Inmiddels weten we dat Bsal zeer waarschijnlijk via de dierhandel is geïntroduceerd vanuit Oost-Azië. Het zorgde al voor sterfte onder vuursalamanders in de Duitse Eifel voordat de schimmel in Nederland werd aangetroffen. Door monitoring is duidelijk geworden dat Bsal niet alleen aanwezig is Nederland en West-Duitsland, maar ook reikt tot in Wallonië in België en Midden- en Zuid-Duitsland. De schimmel is inmiddels ook aangetroffen in Noordoost-Spanje. Vooral in Duitsland lijkt Bsal zich snel te verspreiden.
Getroffen vuursalamanderpopulaties in Nederland en België (rode lijnen en iconen) overleven nog maar in kleine aantallen ten aanzien van gezonde populaties (groene lijn en iconen). Een populatie in Nederland stierf volledig uit in 2011 (Bron: publicatie Erens )
Volhardende vuursalamanders
Maar hoe zit het nu precies met de vuursalamanders die meer dan tien jaar geleden getroffen werden door Bsal? Kan de soort in Nederland op lange termijn stand houden? De afgelopen jaren werden vuursalamanderpopulaties in Nederland en België gevolgd door zowel wetenschappers als vrijwilligers om te achterhalen welke impact de schimmelziekte heeft op langere termijn.
De resultaten verschenen eerder deze week in het vakblad Proceedings of the Royal Society B. Het onderzoek laat zien dat de meeste vuursalamanderpopulaties die getroffen werden door Bsal nog altijd overleven. Een kleine populatie in Zuid-Limburg is echter wel degelijk uitgestorven. De overlevende populaties bestaan uit zeer weinig salamanders, wat voornamelijk relatief jonge dieren zijn. Voldoende voortplanting blijft mogelijk, maar Bsal lijkt toe te slaan op het moment dat de volwassen dieren samenkomen tijdens de voortplantingsperiode. Van populatieherstel of resistentie tegen de schimmel lijkt geen sprake te zijn.
Een fragiele situatie
De vuursalamander bevindt zich dus nog steeds in een precaire situatie. De overgebleven kleine populaties blijven erg kwetsbaar, niet alleen voor Bsal, maar ook voor bijvoorbeeld habitatverlies of klimaatextremen. Opvallend genoeg bevond een deel van de overlevende dieren zich op plekken in het bos waar je ze niet direct zou verwachten, zoals ietwat drogere of meer open stukken. Meer onderzoek is dus nodig om uit te vinden hoe de overgebleven salamanders overleven en wat gedaan kan worden om hun overlevingskans te vergroten.
Er werd voor het project veel data verzameld over de aantallen, de verspreiding, en demografie van vuursalamanders. Op de voorgrond een vuursalamander die net uit zijn schuilplaats is ontwaakt, op de achtergrond onderzoeker Jesse Erens (Bron: Wouter Beukema)
Dood amfibie of reptiel gezien? Geef het door!
Iedereen kan meehelpen om deze ziekte beter te begrijpen. Als je een dood amfibie of reptiel vindt dat duidelijk geen verkeersslachtoffer is, meld deze vondst dan bij het meldpunt zieke en dode reptielen, amfibieën en vissen van RAVON. Zo krijgen we meer inzicht in de verspreiding en oorzaak van ziekte en sterfte. Wie met salamanders of andere amfibieën in het veld werkt, doet dit volgens een hygiëneprotocol (pdf: 676 KB). Verplaats deze dieren daarnaast nooit van de natuur naar je tuin, of omgekeerd: dit is niet toegestaan en leidt tot verspreiding van ziektes.
Meer informatie
Tekst: Jesse Erens, Wildlife Health Ghent, Wouter Beukema en Tariq Stark, RAVON
Foto’s: Wouter Beukema (leadfoto: vuursalamander)
Figuur: Erens et al. 2023