Op 6 oktober ving RAVON twee jonge elften tijdens een visinventarisatie in de Waal bij Nijmegen. De vangst werd gedaan met een kleine zegen (sleepnet) tijdens het project 'Zegen in de rivier'. De elft is in de jaren dertig uitgestorven in de Nederlandse rivieren. In 2008 is er een herintroductieprogramma gestart in Duitsland. Is de Elft op de weg terug?

Elft is een bijzondere trekvis

De elft is een haringachtige trekvis die tot 62 centimeter groot kan worden. Volwassen elften leven in scholen op zee, in kustwateren en estuaria. Geslachtsrijpe dieren trekken in het voorjaar de rivieren op om in mei te paaien boven grindbanken in snelstromende rivierdelen. Hierbij trekken ze tot honderden kilometers landinwaarts, door Nederland via de Rijn richting Duitsland en vroeger ook via de Maas en Schelde naar België. Na het uitkomen van de eitjes groeien de larven op in de langzaam stromende delen van de rivier stroomafwaarts van de paaiplaatsen. De jonge elften groeien hard en zakken in de loop van de zomer of het volgende voorjaar af richting zee. De in de Waal bij Nijmegen gevangen jonge elften waren waarschijnlijk vanuit Duitsland op weg naar zee. Het betroffen twee individuen van circa elf centimeter gevangen in twee verschillende kribvakken, waar ze ook weer werden losgelaten. Als ze succesvol opgroeien, zullen ze mogelijk na ongeveer vijf jaar als volwassen elft weer stroomopwaarts langs Nijmegen zwemmen om te paaien.

Uitgestorven en geherintroduceerd

De elft is in de jaren dertig van de vorige eeuw uitgestorven in Nederland door overbevissing en het verlies van paaihabitat (verdwijnen grindbanken) door het uitdiepen en rechttrekken van de Rijn ten behoeve van scheepvaart. In 2008 is in Duitsland een herintroductieprogramma gestart voor het herstel van de Rijnpopulatie. Hierbij worden jaarlijks ongeveer een miljoen jonge elften uitgezet. Inmiddels heeft zich een kleine voortplantende populatie gevormd en worden jaarlijks enkele tientallen tot ruim driehonderd terugkerende elften waargenomen in Duitsland. In Nederland wordt de soort sinds 2012 weer incidenteel gevangen. Dit heeft te maken met de nog relatief lage dichtheden; maar ook doordat elften door hun pelagisch leven (vrij in de waterkolom) niet snel gevangen worden met de bestaande monitoringsmethoden. Met een zegen kribvakken bevissen lijkt een goede aanvullende methode om jonge elften te monitoren. De twee gevangen jongen zijn waarschijnlijk afkomstig van uitzettingen die in juni 2023 bij Xanten, vijftig kilometer stroomopwaarts van Nijmegen, gedaan zijn.

Zegen in de rivier (Bron: Jelger Herder)

Biodiversiteit in kribvakken indicatief voor ecologische kwaliteit rivieren

In het project 'Zegen in de rivier' voert RAVON sinds 2022 zegenvisbemonsteringen uit in de grote rivieren (Waal, Maas, Nederrijn en Pannerdensch Kanaal). Doel van het project is het opzetten van een vismeetnet met professionals, geholpen door vrijwilligers, dat zich richt op de aanwezigheid van vissen in rivieroevers. Zowel in de hoofdstroom (kribvakken) als in de nevengeulen en uiterwaardwateren. Dergelijke gegevens van de ondiepe zones vormen een belangrijke aanvulling op bestaande monitoring in de grote rivieren.

Zegenvissen in de Waal (Bron: Jelger Herder)

Naast de twee elften zijn er in het project nog tal van andere vissoorten met de zegen gevangen in de kribvakken van de Waal, Nederrijn en Maas. Hierbij zijn ook relatief veel juvenielen van kritische stromingsminnende vissoorten zoals sneep, winde, serpeling en alver aangetroffen. Deze soorten zijn indicatoren voor de ecologische kwaliteit van rivieren. Hun aanwezigheid duidt erop dat de waterkwaliteitsverbetering en habitatherstelmaatregelen zoals de aanleg van nevengeulen zin hebben.

Ook de opkomst van exoten zoals zwartbekgrondel, Pontische stroomgrondel en blauwneus wordt in kaart gebracht. Hiermee kan onderzocht worden of dit ten koste gaat van inheemse soorten.

Tekst en foto’s Jelger Herder, RAVON