De grote modderkruiper dreigde in Vlaanderen te verdwijnen. Door een uniek internationaal kweekprogramma, waarbij gezonde Nederlandse modderkruipers werden ingezet om de Vlaamse populaties genetisch te versterken, gloort er nu hoop. Een belangrijke mijlpaal in het reddingsplan voor deze bedreigde vis.
Een bijna verdwenen weersvoorspeller
De grote modderkruiper was ooit wijdverspreid in Nederland en Vlaanderen. De vis is bekend om zijn opmerkelijke gedrag. Vlak voor een weersverandering wordt hij namelijk onrustig. Hij werd daarom vroeger vaak in een weckpot op de schouw gehouden als levend weerstation. Door het verdwijnen en versnipperen van zijn leefgebied – veroorzaakt door ontpoldering en waterpeilbeheer – is deze vis in de afgelopen eeuw sterk achteruitgegaan. In Vlaanderen waren slechts enkele kleine populaties over.
Om de modderkruiperpopulatie te herstellen, startte Vlaanderen met een Soortherstelplan. Dit plan, gefinancierd door de overheid, bestaat uit drie onderdelen die tussen 2021 en 2026 worden vormgegeven: verspreidingsonderzoek, herinrichting van leefgebied en de versterking van bestaande populaties via kweek en herintroductie. Cruciaal voor het succes was het vinden van genetisch gezond materiaal om de verzwakte Vlaamse populaties aan te vullen. Uit onderzoek bleek dat een Nederlandse populatie bij Waalwijk (Langstraat, Nederland) hier het meest geschikt voor was.
Vangen van grote modderkruiper met draagbare elektrovisapparatuur (Bron: RAVON)
Nederlandse modderkruipers helpen Vlaamse soortgenoten
Met toestemming van de Nederlandse autoriteiten ving Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland (RAVON) zorgvuldig geselecteerde modderkruipers in natuurgebied de Langstraat, onder nauwkeurige Natura2000-monitoring. In 2022 en 2023 werden 37 gezonde vissen overgebracht naar het Instituut voor Natuur en Bos Onderzoek (INBO). In dit onderzoekscentrum in Vlaanderen vonden kweekproeven plaats met Nederlandse en gemengde ouderdieren.
Aanvankelijk waren de aantallen nakomelingen bescheiden, maar dankzij geoptimaliseerde kweektechnieken nam de productie toe. In 2022 werden er 370 modderkruipers uitgezet en in 2023 waren dat er 1270. Het betreft eenzomerige dieren van ongeveer 7 tot 14 centimeter lang. In 2024 werden nog eens 1.912 jonge modderkruipers en ruim 21.000 twee weken oude juvenielen (1,5 tot 2 centimeter lang) uitgezet op strategische locaties. Een fantastisch resultaat! Ze versterken bestaande populaties, zoals in het Goorke (Arendonk) en rond de Abdij van Herkenrode (Hasselt), en helpen bij herintroductie in onder andere Bazel, Kruibeke, Rupelmonde en de Keuzemeersen bij Gent.
Ervaringen uit andere Vlaamse kweekprogramma’s (met donderpad, kopvoorn, serpeling, kwabaal) laten zien dat herintroducties werken, mits er aan een aantal belangrijke voorwaarden voldaan wordt. Met eDNA-analyses is aangetoond dat de uitgezette grote modderkruipers overleven. Of dit kweekprogramma daadwerkelijk leidt tot een blijvende heropleving van de soort, zal de komende jaren moeten blijken.
Foto's: Zeer jonge grote modderkruipers tijdens kweekproces INBO (Bron: Johan Auwerx) / Uitzetten van jonge grote modderkruipers in Vlaanderen (Bron: Johan Auwerx)
Succesvolle samenwerking met toekomstperspectief
De grote modderkruiper blijkt goed te kweken, en dat is goed nieuws. Uit een klein aantal genetisch gezonde ouderdieren kunnen duizenden larven opgroeien. Toch wisselen de overlevingskansen per kweek, en is verder onderzoek nodig om de kweekresultaten nog verder te optimaliseren.
Internationale samenwerking tussen INBO, RAVON en andere Europese organisaties binnen het SWAMP-team (Specialist Weatherfish Action and Monitoring Partnership) speelt hierin een belangrijke rol. Daarbij wordt in de toekomst ook genetisch onderzoek verricht aan de Nederlandse populaties. Mogelijk hebben verarmde of verdwenen populaties van grote modderkruiper ook baat bij het bijplaatsen of herintroduceren.
Tekst: Mick Vos & Maarten Bruns, RAVON; Jeroen van Wichelen & Johan Auwerx, INBO
Foto's: Jelger Herder, RAVON; Johan Auwerx, INBO