Amfibieën nemen wereldwijd af door verschillende ziektes, waarbij schimmels een grote rol spelen. Door onderzoek leren we steeds meer over de complexe interacties tussen de vaak invasieve schimmels, de amfibieën en hun omgeving. RAVON leidt de komende jaren gericht onderzoek om concrete beheer- en beleidsmaatregelen op te stellen tegen amfibieënschimmels.

Verschillende schimmels vormen een steeds grotere bedreiging voor amfibieën. Met name de schimmels Batrachochytrium dendrobatidis (Bd) en B. salamandrivorans (Bsal), die bij amfibieën de ziekte chytridiomycose veroorzaken, hebben een grote impact. De schimmels zijn vaak invasief en hebben zich bijvoorbeeld via de dierhandel weten te verspreiden. Dit betekent onder andere dat onze inheemse amfibieën weinig of geen resistentie hebben tegen de schimmelziektes. Het (lokaal) uitsterven van populaties is dus een reëel scenario, dat in het geval van de vuursalamander deels werkelijkheid is geworden. Maatregelen en beleid gericht op het voorkomen, bestrijden of in toom houden van amfibieënschimmels zijn dus hard nodig.

Een complex verhaal

Mitigatie van een ziekte is echter pas mogelijk als er voldoende kennis beschikbaar is over het ziekteverloop bij wilde amfibieën. Onderzoek is dus onontbeerlijk. Hoewel er de afgelopen jaren meerdere aspecten van amfibieënschimmels onder de loep zijn genomen, ontbreken er nog veel puzzelstukjes kennis. Dit komt omdat de ecologie van amfibieënschimmels bijzonder complex is. Het klimaat, de aan- of afwezigheid van landschapselementen, en micro-organismen in de bodem en water beïnvloeden namelijk het immuunsysteem en ziekteverloop bij een amfibie. Vervuiling en het gebruik van pesticiden spelen ook een rol. Amfibieënschimmels doorgronden is dus een verhaal van de lange adem. Aan welke knoppen moeten we draaien om mitigatie succesvol te maken?

Reële bedreiging voor nationaal en Europees beschermde soorten

RAVON heeft zich in de afgelopen jaren gespecialiseerd in toegepast en wetenschappelijk onderzoek naar amfibieënschimmels. Dit onderzoek is niet alleen hard nodig, het is ook onze plicht. Amfibieënziektes vormen namelijk een drukfactor die ook Habitatrichtlijnsoorten zoals de kamsalamander en geelbuikvuurpad bedreigt. De ziekte die wordt veroorzaakt door de 'salamanderschimmel' Bsal, is zelfs opgenomen in de Europese Diergezondheidsverordening, waardoor er maatregelen opgesteld dienen te worden om verdere verspreiding tegen te houden. Bsal deelt de twijfelachtige eer van een plekje op deze lijst met dierziektes als mond-en-klauwzeer, varkenspest, en vogelgriep. 

Zowel de streng beschermde geelbuikvuurpad als de kamsalamander worden op verschillende plekken in Nederland getroffen door amfibieënschimmels (Bron: Jelger Herder)

De volgende fase

De kennis over amfibieënschimmels die we inmiddels opgebouwd hebben, biedt handvatten voor gericht vervolgonderzoek dat het opstellen van maatregelen en beleid mogelijk maakt. Dankzij een subsidie van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit kan RAVON de komende jaren met dergelijk vervolgonderzoek naar amfibieënschimmels aan de slag. Dit doet RAVON niet alleen. Samen met partners, waaronder Universiteit Gent en ecologisch analysebureau Quantecol, wordt de wisselwerking ontrafeld tussen amfibieën, de schimmels en de omgeving. Kamsalamanders vormen hierbij een rode draad. In de afgelopen jaren is namelijk duidelijk geworden dat niet alleen vuursalamanders, maar ook kamsalamanders in het wild getroffen worden door Bsal.

Niet alle kamsalamanders die geïnfecteerd zijn met de salamanderschimmel Bsal vertonen ziekteverschijnselen. Bij sommige zieke dieren zijn echter witte letsels op de buik zichtbaar die mogelijk door Bsal veroorzaakt worden (Bron: Tariq Stark)

Help mee

Kom je een zieke of dode amfibie tegen dat duidelijk geen verkeersslachtoffer is, meldt dit dan bij het meldpunt zieke en dode reptielen, amfibieën en vissen van RAVON. Zo krijgen we meer inzicht in de verspreiding en oorzaak van ziekte en sterfte. Wie met salamanders of andere amfibieën in het veld werkt, doet dit volgens een hygiëneprotocol (pdf: 0,7 MB). Verplaats deze dieren nooit van de natuur naar je tuin of omgekeerd. Dit is niet toegestaan en leidt tot verspreiding van ziektes.

Tekst: Wouter Beukema, Tariq Stark, en Maarten Gilbert, RAVON
Foto's: Jelger Herder; Tariq Stark