De rivierprik trekt in het najaar en de winter vanuit de zee de rivieren op, om in zoet water te paaien. Een tocht met obstakels, want vrij optrekbaar is ons rivierensysteem allang niet meer. Samen met Waterschap Vallei en Veluwe zetten vrijwilligers en professionals van RAVON een recordaantal van achthonderd rivierprikken over vanuit de Oude Grift bij Hattem.

Palingachtige vampier

Veel mensen kennen de rivierprik niet. Vreemd eigenlijk, want het is een heel bijzonder beest. Uiterlijk lijkt hij nog het meest op een paling, maar er zijn opvallende verschillen. Zo heeft de prik een zevental gaatjes aan de zijkanten van zijn kop in plaats van normale vissenkieuwen. Het meest in het oog springend is wel de bek; deze is rond en bezet met tandjes. Met deze bek zuigt het dier zich vast op andere vissen om te parasiteren op het weefsel van de gastheer.

Rivierprik (Bron: Jelger Herder)

Beekprik lokt rivierprik de Veluwe in

In Nederland komt naast de rivierprik ook de beekprik voor. De twee soorten lijken enorm op elkaar en ze worden samen gezien in nestkuilen waarin ze paaien. Het is zelfs de vraag of het wel echt twee aparte soorten zijn. In gedrag zijn er wel grote verschillen. De beekprik trekt niet richting zee en zuigt zich ook niet vast op andere vissen. We begrijpen nog niet alles over het samenspel tussen deze twee prikkensoorten en doen daarom samen met Wageningen Universiteit genetisch onderzoek. Zeer waarschijnlijk is de uitwisseling van genen tussen rivierprik en beekprik van essentieel belang voor de genetische gezondheid van beide soorten. Wat in ieder geval wel bekend is, is dat feromonen (geurstoffen) van beekprikken de rivierprikken het beeksysteem van de Veluwe inlokken.

Rivierprikken stoten hun neus tegen stuw en waterkrachtcentrale

Vroeger konden rivierprikken ongestoord de rivieren en beeksystemen optrekken. Maar de mens heeft steeds meer barrières opgeworpen voor trekvissen. De rivierprikken die vanuit de IJssel de Veluwe op willen, stoten hun spreekwoordelijke neus tegen de Hezenbergerstuw en de naastliggende waterkrachtcentrale in de Oude Grift. Op dit moment kunnen ze deze hindernis nog niet zelfstandig passeren. Honderden zeldzame rivierprikken hopen zich op bij de stuw in de hoop verder te kunnen en te paaien. Al sinds 2019 zet RAVON daarom in samenwerking met Waterschap Vallei en IJssel en de provincie Gelderland de prikken over, zodat ze verder het Veluws beeksysteem in kunnen om te paaien.

Vangactie bij de stuw (Bron: Geert Willink)

Recordaantal prikken onderstreept belang maatregelen

Afgelopen maand werden 799 rivierprikken door RAVON professionals en –vrijwilligers overgezet. Een nieuw record, in voorgaande jaren kwam de teller niet ver voorbij de 500.

Waarom er nu zoveel meer prikken voor de stuw en centrale liggen is niet zeker. Het zijn trekvissen en het is niet te zeggen uit welke omringende landen ze afkomstig zijn. Gezien de geringe paaisuccessen in Nederland, zijn het waarschijnlijk vissen die niet hier geboren zijn.

Het grote aantal geeft wel aan dat het belangrijk is de hindernissen op korte termijn op te lossen, zodat de rivierprikken ongestoord het Veluwse beeksysteem in kunnen trekken om zich voort te planten en er mogelijk ook genenuitwisseling met de beekprik kan plaatsvinden. Dit zorgt voor genetisch sterkere populaties die daardoor minder gevoelig zijn voor uitsterven.

Het waterschap en de provincie Gelderland verkennen momenteel de mogelijkheden om dit migratieknelpunt op te lossen, zodat de rivierprikken binnenkort volledig zelfstandig de barrière bij de stuw en waterkrachtcentrale kunnen passeren.

Tekst: Maarten Bruns & Jelger Herder, RAVON en Geert Willink, Waterschap Vallei en Veluwe
Foto's: Jelger Herder; Geert Willink