17-APR-2024 - Half maart stonden medewerkers en vrijwilligers van RAVON wederom in de Oude Grift om rivierprikken over te plaatsen. De prikken zijn onderweg om stroomopwaarts te gaan paaien, maar worden gehinderd door waterwerken die in afwachting zijn van een vispassage. Hiermee slaan RAVON, waterschap Vallei en Veluwe en provincie Gelderland twee vliegen in een klap: rivierprik én beekprik worden geholpen.

Rivierprikken zijn bijzondere visachtigen. Ze groeien als blinde larve op in de bodem van beken en rivieren waar ze voedseldeeltjes uit het water filteren. Na een ware metamorfose, waarbij ze ogen en een mondschijf met daarin tandjes ontwikkelen, trekken ze richting zee. Hier verblijven ze een tijdje in de kustzones waar ze parasiteren op andere vissen door zich hieraan als een bloedzuiger vast te zuigen. Eenmaal uitgegroeid trekken ze weer terug naar zoet water om te paaien. Een eenmalig retourtje, want na de voortplanting leggen de vissen het loodje. Rivierprikken staan symbool voor gezonde beken en rivieren. Helaas gaat het niet goed met ze, ze staan als gevoelig op de Rode Lijst.

Larve van een rivierprik (Bron: Jelger Herder)

Rivierprikken geholpen door beekprikken bij het vinden van paaiplaatsen

Voor het vinden van hun paaiplaatsen maken rivierprikken gebruik van geurstoffen, zogenaamde feromonen, die worden afgescheiden door de larven. Doordat de rivierprik nauw verwant is aan de beekprik, worden ze ook aangetrokken door de geurstoffen van deze soort. Aan de oostrand van de Veluwe komen grote populaties beekprikken voor, wat ervoor zorgt dat er veel geurstoffen worden afgegeven die met het water mee naar zee stromen en zo de optrekkende rivierprikken richting geschikte paaiplaatsen op de Veluwe lokken.

Beekprikken op hun beurt geholpen door rivierprikken

De beekprik is genetisch gelijk aan de rivierprik, maar heeft een andere levenswijze: hij trekt niet naar zee, maar is honkvast. Wanneer de rivierprik en beekprik elkaar treffen in de voortplantingsperiode, paaien ze ook met elkaar. Beide soorten zijn beschermd onder de Habitatrichtlijn: de Veluwe is voor de beekprik aangewezen als Natura 2000-gebied. Vooral de beekprik is de afgelopen decennia steeds zeldzamer geworden in Nederland. Stichting RAVON, provincie Gelderland en waterschap Vallei en Veluwe sloegen de handen ineen: als we de rivierprik helpen de Veluwse beken beter te bereiken, worden genen uitgewisseld tussen de rivierprik en beekprik en maken we beide populaties diverser en daarmee robuuster.

Rivierprikken hebben steun nodig

Rivierprikken (Bron: Jisk van de Ende)

Hoewel de rivierprikken in groten getale worden aangetrokken door de geurstoffen uit de Veluwse beken, is het momenteel nagenoeg onmogelijk deze op eigen kracht te bereiken. Op hun weg naar de Grift vanuit de IJssel stuiten zij op twee onneembare barrières: de Hezenbergersluis in het Apeldoorns Kanaal en een waterkrachtcentrale in de Oude Grift. Verderop is er nog een stuw aanwezig bij Landgoed Bonenburg in de benedenloop van de Grift, maar deze is inmiddels voorzien van noppentegels waarover de rivierprikken beter de stuw kunnen passeren.

Om de rivierprikken een duwtje in de rug te geven, vangen medewerkers van RAVON, ondersteund door enthousiaste vrijwilligers, sinds 2020 jaarlijks rivierprikken voor de barrières. Deze worden stroomopwaarts van de stuw bij Bonenburg weer uitgezet, zodat ze vrij verder kunnen trekken richting hun paaiplaatsen. In 2020 betrof het 74 rivierprikken. Dit is opgelopen tot maar liefst 563 rivierprikken in 2023. Dit jaar kon er door de hoge waterstanden pas halverwege maart gevist worden, ruim een maand later dan gepland. Ze worden daardoor langer opgehouden en lopen een hoger risico ten prooi te vallen aan de aanwezige aalscholvers. Desondanks werden er 343 rivierprikken gevangen en stroomopwaarts vrijgelaten in de Grift, van waaruit ze verder konden trekken naar mogelijke paaiplaatsen in zijbeken. 

Aantal overgezette rivierprikken per jaar (Bron: RAVON)

Naar een definitieve oplossing 

Inmiddels worden nu al vijf jaar rivierprikken gevangen in de Oude Grift en overgezet in de Grift. Dit helpt, maar uiteindelijk is het natuurlijk de bedoeling dat rivierprikken zichzelf weer kunnen redden. De drie partners zijn met elkaar in gesprek over mogelijkheden om de waterkrachtcentrale en de Hattemse Sluis vispasseerbaar te maken. De uitdaging vooralsnog: hoe zorgen we dat prikken en andere (beschermde) inheemse soorten wel kunnen oversteken naar de kwetsbare beken, maar kwalijke exoten niet? Wordt vervolgd!

Provincie Gelderland, Stichting RAVON, Waterschap Vallei en Veluwe

Tekst: Jelger Herder & Martijn Schiphouwer, Stichting RAVON; Isabeau Vel, Waterschap Vallei en Veluwe; Irene Smolders, Provincie Gelderland
Beeld: Jelger Herder (leadfoto: rivierprik); Jisk van de Ende; RAVON