De barbeel is een vis die voorkomt in rivieren met een matige tot snele stroming. 

Herkenning

Barbeel (Barbus barbus) behoort tot de familie van de karpers (Cyprinidae). De soort heeft een langgerekt lichaam met een afgeplatte kop en onderstandige uitstulpbare bek met viert bekdraden (twee op de bovenlip en één in elke mondhoek). De rug is bruin tot bruingroen met messing tot zilverkleurige flanken met kleine donkere vlekjes. Jonge barbelen zijn meer beige van kleur. De soort kan een lengte van 94 centimeter bereiken. De soort is te onderscheiden van gelijkende vissoorten door het aantal bekdraden, bermpje heeft er 6 en riviergrondel en witvinriviergrondel hebben er slechts 2. 

Ecologie

Voortplanting

Barbeel paait in de periode eind april tot juni waarbij de volwassen naar de paaiplaatsen trekken. Deze bestaan uit grindbanken in ondiep snelstromend water. De eitjes worden afgezet in een paaikuil in het grind. Na het uitkomen van de eitjes driften de larven met de rivierstroming naar langzaam stromende ondiepe plaatsen langs rivieroevers en in nevengeulen waar ze verder opgroeien.

Levenswijze

De barbeel is een geheel stromingsminnende soort. Ze leven in rivieren en grote beken met een matige tot snelle stroming. Adulte barbelen prefereren diepere plaatsen op de overgang van snelstromend naar langzamer stromend water zoals stroomkommen of in stroomkuilen nabij kribben. Jonge barbelen zijn ook vaak in de zeer snel stromende delen te vinden. Barbelen foerageren’s nachts en tijdens de schemering waarbij ze de bodem met hun bekdraden afzoeken naar ongewervelden en kleine vissen.

Verspreiding

Barbeel is een riviergebonden soort die voorkomt in West- en Centraal-Europa en delen van Oost-Europa. In Nederland komt de soort voor in de snellerstromende delen van de Rijntakken (IJssel en Waal), de Maas (Grensmaas) en Limburgse snel stromende riviertjes als de Geul en de Roer. Bekende Nederlandse voortplantingsplaatsen bevinden zich in de Grensmaas, de Geul, de Roer, de Worm en waarschijnlijk in ook in de Swalm.  Het vermoeden bestaat dat de volwassen barbelen uit de Nederlandse Rijntakken naar het Duitse deel van de Rijn en hier gelegen zijriviertjes trekken om te paaien op de hier aanwezige grindbanken.

Bedreiging en bescherming

Barbeel is een zeldzame soort in Nederland die in het verleden achteruit gegaan is door het verslechteren van de waterkwaliteit en het normaliseren van rivieren. De soort heeft geprofiteert van verbetering van de waterkwaliteit aan het einde van de 20e eeuw maar vertoont sinds 2011 weer een afname in zowel de Grensmaas als de Rijntakken. In de Grensmaas heeft de soort te lijden onder de grote waterstandschommelingen die veroorzaakt worden door een waterkrachtcentrle bij Lixhe in Belgie waardoor paai- en opgroeigebieden droogvallen. Ook zijn de stroomsnelheden afgenomen door het aanleggen van drempels om water vast te houden wat, in combinatie met de steeds drogere zomers, zorgt voor onvoldoende stroomsnelheid. Ook spelen bodemgebonden exoten zoals de Pontokaspische grondels en de opkomst van de Europese meerval mogelijk een rol. Het herstel van de natuurlijke riviermorfologie, het verwijderen van stuwen of de aanleg van vispassages kunnen leiden tot het herstel van leefgebieden. Barbeel is opgenomen in de Visserijwet en heeft een minimummaat van 30 centimeter en een gesloten tijd van 1 april tot en met 31 mei. De soort heeft de status ‘kwetsbaar’ op de Rode Lijst (Staatscourant, 2015 nr. 36471). 

Monitoring en trends

Binnen het landelijk Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen, onderdeel van het Netwerk Ecologisch Monitoring (NEM), worden gegevens verzameld om te volgen hoe het gaat met de zoetwatervissen in Nederland. Voor een aantal soorten wordt gericht gezocht door vrijwilligers in door RAVON geselecteerde kilometerhokken. Daarnaast worden gegevens gebruikt die verzameld zijn middels andere monitoringsprogramma's (o.a. KaderRichtlijn Water), projecten en losse waarnemingen (Telmee.nl of Waarneming.nl). Op basis hiervan kunnen verspreidingstrends bepaald worden. Wil je hier zelf een bijdrage aan leveren, dan kun je voor meer informatie kijken op Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen.