De driedoornige stekelbaars is algemene soort met zowel tussen zoet en zout migrerende als niet migrerende populaties.

Herkenning

De driedoornige stekelbaars (Gasterosteus aculeatus) behoort tot de familie van de stekelbaarzen (Gasterosteidae). Het is een kleine vis met een zijdelings afgeplatte lichaam met zilvere flanken met zwarte strepen of vlekken. Op de rug bevinden zich drie harde stekels, soms zijn dit er twee of vier. In de paaitijd krijgen mannetjes een felrode onderkant en een blauwachtige rug en iris. Stekelbaarzen hebben geen schubben maar beenplaten. Hoe zouter het water waar ze leven, hoe meer van deze platen er op de flanken aanwezig zijn. Ook worden ze groter in zout water, tot 11 centimeter lang. In zoet water worden ze niet langer dan ongeveer 8 centimeter. Het onderscheid met de tiendoornige stekelbaars kan gemaakt worden doordat deze soort acht tot twaalf stekels op de rug heeft en slanker van vorm is.

Ecologie

Voortplanting

De voortplanting vindt plaats in de periode van maart tot juni. De in zee levende driedoornige stekelbaarzen trekken hiervoor tussen februari en mei naar zoetwater. Het mannetje bouwt met een lijmachtige afscheiding een buisvormig nestje van planten of zand en lokt het vrouwtje hierheen door middel van baltsgedrag. Na het bevruchten van de eieren bewaakt hij het nest. Larven die te vroeg uit het nest komen worden door het mannetje in de bek genomen en teruggeplaatst. Bij anadrome populaties trekken de juvenielen tussen juli en september naar zee. 

Levenswijze

De driedoornige stekelbaars is een generalistische soort. Ze komen in zoetwater in zowel stilstaande als stromende wateren voor met een voorkeur voor heldere, kleinere begroeide wateren zoals sloten en beken. In grotere wateren zoals rivieren en meren leven ze in de oeverzone. Ze jagen op zicht op zooplankton en macrofauna. Afhankelijk van de leefwijze worden drie vormen onderscheiden. De Leiurus-vorm leeft permanent in zoet water. De trekkende Semiarmatus-vorm groeit op in zee en plant zich voort in zoet water. De Trachurus-vorm leeft permanent in zee of estuaria. 

Verspreiding

Driedoornige stekelbaars komt in een groot deel van Europa voor. In Noord- en Zuid-Europa alleen langs de kust en in Midden Europa ook in het zoete water van rivieren, meren, kanalen en sloten. In Nederland komt deze soort in vrijwel elk watertype voor. In delen van Drenthe ontbreekt de driedoornige stekelbaars. Dit komt waarschijnlijk doordat de soort na de laatste ijstijd zijn areaal heeft uitgebreid vanaf zee maar door de ligging van de Hondsrug en omringend hoogveen niet verder landinwaarts kon trekken. 

Bedreiging en bescherming

De driedoornige stekelbaars is gevoelig voor eutrofiering waardoor het zicht afneemt en waterplanten verdwijnen. De trekkende vorm is kwetsbaar voor aanwezigheid van barrieres in riviermondingen en zijwateren die de migtratie verhinderen. Hierdoor is deze trekkende vorm sterk afgenomen doordat de Afsluitdijk en de Deltawerken barrières vormen voor de intrek vanuit zee.  De laatste jaren worden er steeds vaker migratievoorzieningen, zoals hevelvispassages, aangelegd ten behoeve van de intrek van driedoornige stekelbaars. Droogte met droogval tot gevolg is een bedreiging in kleinere wateren. De soort is opgenomen in de Visserijwet zonder minimummaat of gesloten tijd.

Monitoring en trends

Binnen het landelijk Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen, onderdeel van het Netwerk Ecologisch Monitoring (NEM), worden gegevens verzameld om te volgen hoe het gaat met de zoetwatervissen in Nederland. Voor een aantal soorten wordt gericht gezocht door vrijwilligers in door RAVON geselecteerde kilometerhokken. Daarnaast worden gegevens gebruikt die verzameld zijn middels andere monitoringsprogramma's (o.a. KaderRichtlijn Water), projecten en losse waarnemingen (Telmee.nl of Waarneming.nl). Op basis hiervan kunnen verspreidingstrends bepaald worden. Wil je hier zelf een bijdrage aan leveren, dan kun je voor meer informatie kijken op Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen.