Elrits is een soort met een voorkeur voor schoon snelstromend water.

Herkenning

Elrits (Phoxinus phoxinus) komt uit de familie van de karpers (Cypriniden). Het is een kleine langgerekte vis met een stompe kop en eindstandige bek. De rug is vaak donkerolijfgroen van kleur met onregelmatige vlekken op de flanken. De mannetjes krijgen tijdens de paaitijd een rode onderkant, een groene waas op de rug en pikzwarte vlekken op de flank. Elrits kan tot 12 centimeter lang worden. Bij de exotische dikkopelrits beginnen rug- en buikvin op vrijwel gelijke hoogte. Bij de inheemse elrits begint de rugvin duidelijk achter de buikvinnen. Jonge zalmachtigen hebben een vetvin. 

Ecologie

Voortplanting

Elrits plant zich voort in de periode april tot juli waarbij meerdere keren gepaaid wordt op zuurstofrijke plaatsen boven een grindbodem. Het mannetje bewaakt een territorium waar hij het vrouwtje ontvangt om te paaien. Het vrouwtje legt de eitjes diep tussen het grind. Na het uitkomen houden de larven zich in scholen op in de oeverzone. 

Levenswijze

Elrits is een geheel stromingsminnende soort. De soort komt voor in matig tot snelstromende zuurstofrijke beken en rivieren. Ze leven in scholen, vaak vrij dicht onder het wateroppervlak. Ze voeden zich met zoöplankton en macrofauna, ook de eitjes en larven van andere vissoorten worden gegeten. In de winter scholen elritsen samen op plaatsen met een lage stroomsnelheid en verschuilen zich daarbij tussen stenen. 

Verspreiding

Recent heeft genetisch onderzoek aangetoond dat er een groot aantal elritssoorten voorkomen in Europa. De voor Nederland inheemse (Phoxinus phoxinus) komt van nature voor in Nederland, België, Luxemburg , het westen van Duitsland en het noorden van Frankrijk.. In Nederland komt de elrits voor in de Geul, genetische onderzoek heeft uitgewezen dat hier naast de inheemse elrits (Phoxinus phoxinus) ook een uitheemse elritssoort (Phoxinus csikii) uit centraal Europa is aangetroffen (1 van de 8 geanalyseerde exemplaren). Bij de populatie in de Roer en Rode Beek werden enkel inheemse elritsen (Phoxinus phoxinus) aangetroffen (9 geanalyseerde exemplaren). Op oostflank van de Veluwe in de Verloren Beek en Klaarbeek bleken de geanalyseerde elritsen te behoren tot (Phoxinus cf morella): een genetische lijn die het dichtsbij Phoxinus morella ligt, een soort uit waarvan de dichtsbijzijnde vindplaats in het stroomgebied van de Ems bij Osnabruck (Duitsland) ligt. De populatie op de Veluwe is waarschijnlijk het gevolg van dieren die in het verleden ontsnapt zijn uit een nabijgelegen forellenkwekerij maar een noordelijke relictpopulatie is niet uit te sluiten.

Bedreiging en bescherming

In ons land is de elrits een zeer zeldzame soort. Door watervervuiling en het normaliseren van beken is de soort in het verleden achteruit gegaan in Nederland. Elrits is daarnaast gevoelig voor droogval van beken, zo viel in 2018 een groot deel van de Verloren Beek en Klaarbeek droog waarbij elritsen naar beneden strooms gelegen delen zijn verplaatst. Door waterkwaliteitsverbeteringen, beekherstel en het opheffen van migratiebarrières neemt de soort de laatste decennia weer toe. Elrits is in Nederland beschermd onder de Wet natuurbescherming. Elrits heeft de status van 'gevoelig' op de Rode Lijst (Staatscourant 2015 nr. 36471).

Monitoring en trends

Binnen het landelijk Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen, onderdeel van het Netwerk Ecologisch Monitoring (NEM), worden gegevens verzameld om te volgen hoe het gaat met de zoetwatervissen in Nederland. Voor een aantal soorten wordt gericht gezocht door vrijwilligers in door RAVON geselecteerde kilometerhokken. Daarnaast worden gegevens gebruikt die verzameld zijn middels andere monitoringsprogramma's (o.a. KaderRichtlijn Water), projecten en losse waarnemingen (Telmee.nl of Waarneming.nl). Op basis hiervan kunnen verspreidingstrends bepaald worden. Wil je hier zelf een bijdrage aan leveren, dan kun je voor meer informatie kijken op Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen.