Search

Over RAVON Actueel English Steun ons Webshop

dinsdag 19 maart 2024

Soorten

Hazelworm

Anguis fragilis

Hazelworm Anguis fragilis Jelger Herder

De hazelworm is een pootloze hagedis. Vaak wordt hij ten onrechte voor een slang aangezien.


Herkenning

De hazelworm is een pootloze hagedis van maximaal 40 cm lang. Vaak wordt hij ten onrechte voor een slang aangezien. Er zijn echter enkele duidelijke verschillen tussen slangen en hazelwormen:

  • Slangen hebben één enkele rij brede buikschubben, hazelwormen hebben vele rijen zeer kleine buikschubben, zoals alle hagedissen dat hebben.

  • Slangen kunnen hun ogen niet sluiten, hagedissen - dus ook de hazelworm - kunnen dit wel.

  • Net als de andere Nederlandse hagedissen kunnen hazelwormen bij gevaar hun staart afwerpen, iets wat slangen niet kunnen.

  • Hazelwormen hebben een lange staart, die ongeveer de helft van de lichaamslengte uitmaakt. Slangen hebben een korte staart.

  • Het lichaam van de hazelworm is veel stijver dan dat van slangen. Dit is tijdens de voortbeweging ook duidelijk zichtbaar.

Hazelworm Anguis fragillis Jelger Herder


Ecologie

Voortplanting

Na de winterslaap hebben de mannetjes behoefte aan zonnewarmte om de ontwikkeling van de zaadcellen te voltooien. Afhankelijk van de temperatuur ontwaken mannetjes in maart uit de winterslaap. Vrouwtjes en jonge dieren ontwaken in april.

De paarperiode is in mei. Daarna zijn het de drachtige vrouwtjes die - om de ontwikkeling van de embryo’s te stimuleren - meer tijd spenderen aan het zonnen dan de mannetjes. Vooral in juli zijn opvallend veel vrouwtjes te zien.

De hazelworm is eierlevendbarend. De jongen worden doorgaans in augustus of september geboren in een dun eivlies dat binnen enkele seconden of minuten na de geboorte scheurt.

Hazelwormen krijgen meestal 6-15 jongen. De pasgeboren dieren zijn inclusief staart ongeveer 7-10 cm lang en ze zijn meteen zelfstandig. De meeste dieren nemen na hun derde overwintering voor het eerst deel aan de voortplanting. In ons land doen de meeste vrouwtjes om het jaar mee aan de voortplanting. Het jaar na het werpen van de jongen wordt gebruikt om de conditie weer op peil te brengen. In landen met een warmer klimaat doen vrouwtjes jaarlijks aan de voortplanting mee.

Levenswijze

Hazelwormen leiden een verborgen leven. Het grootste deel van de dag leven ze onder de vegetatie en dood hout of ze verblijven in holen in de grond. De hazelworm heeft een voorkeur voor enigszins vochtige, met dichte vegetatie bedekte gebieden. De soort komt voor in open bossen, bosranden, heide, houtwallen, struwelen, spoor- en wegbermen, kalkgraslanden, vestingwerken, steenhopen, ruderale plaatsen en tuinen. De meeste waarnemingen komen uit bos- en heideterreinen.

Ze zijn vaak lastig te vinden omdat ze weinig op open plekken zonnen. In mei bestaat de grootste kans ze zonnend aan te treffen. De rest van het jaar verschuilen ze zich vaak onder planten, strooisel of ondergronds. Speciaal voor het waarnemen van deze soort worden wel kunstmatige schuilplaatsen uitgelegd; plaatjes hout, golfplaat, dakpan of tapijttegel.

Hazelwormen vervellen drie tot vier maal per jaar, waarbij de huid van voren naar achteren op kleine hoopjes wordt samengedrukt en dan wordt afgestroopt. De afgeworpen huid van een hazelworm kan onder andere worden herkend aan de parelmoerglans (zie ook herkenningskaart vervellingen reptielen).

Het voedsel bestaat vooral uit regenwormen en naaktslakken. Ze zijn aan deze glibberige prooien aangepast door hun schuin naar achteren geplaatste tanden. Ook geleedpotigen zoals spinnen worden gegeten.

Hazelwormen kunnen een hoge leeftijd bereiken van soms wel tien tot 15 jaar. Dieren van die leeftijd zijn ruim 40 cm en wegen enkele tientallen grammen. In gevangenschap zijn zelfs leeftijden van meer dan 30 jaar bekend.

Hazelworm Anguis fragillis Jelger Herder

Verspreiding

Met uitzondering van Zeeland komen hazelwormen in alle Nederlandse provincies voor. In de Noordoostpolder (Flevoland) en de Hollandse duinen gaat het zeer waarschijnlijk om uitzettingen.

De verspreiding van de hazelworm in Nederland valt grotendeels samen met de aanwezigheid van zand- en lössgronden. Kerngebieden zijn de Veluwe, de Utrechtse Heuvelrug en Zuid-Limburg.

In andere regio’s is de soort minder algemeen. Het is onwaarschijnlijk dat hazelwormen meer dan 500 - 1000 meter in een jaar af leggen. Dat maakt ze zeer gevoelig voor versnippering van het landschap door bijvoorbeeld wegen, kanalen en hazelwormonvriendelijk terrein zoals intensieve landbouw, dichte naaldbossen, dorpen en steden.


Bedreiging en bescherming

De hazelworm heeft in de Rode Lijst de status Thans niet bedreigd De soort is beschermd volgens de Wet Natuurbescherming (Nationaal beschermd, sinds januari 2017). In het RAVON tijdschrift is een artikel over deze wet verschenen. Dit artikel is hier te vinden. Ook heeft zij een beschermingsstatus in de Conventie van Bern (bijlage 3). De hazelworm is niet opgenomen in de Europese Habitatrichtlijn.

Hazelworm Anguis fragillis Jelger Herder

Monitoring en trends

Binnen het landelijk Meetprogramma Reptielen, onderdeel van het Netwerk Ecologisch Monitoring (NEM), worden gegevens verzameld om te volgen hoe het gaat met de reptielen in Nederland. Bij monitoring worden herhaald in de tijd gegevens verzameld volgens een vaste werkwijze. Op vaste trajecten worden meerdere keren per jaar de aantallen waargenomen reptielen per soort geteld. Op basis hiervan kunnen aantalstrends bepaald worden. Daarnaast worden gegevens verzameld middels projecten en losse waarnemingen (Telmee.nl of Waarneming.nl) wat bruikbaar is voor het verspreidingsonderzoek. Hiermee kunnen ook de trends in verspreiding worden vastgesteld. Wil je hier zelf een bijdrage aan leveren dan kun je voor meer informatie kijken op Meetprogramma Reptielen of Verspreidingsonderzoek Reptielen.

Hazelworm trend CBSAantaltrend

Hazelworm trend CBSVerspreidingtrend
Volgend artikel Heikikker
Printen
115371

Steun de reptielen, amfibieën en vissen van Nederland RAVON is al 35 jaar dè natuurorganisatie die de reptielen, amfibieën en vissen van ons land beschermt en ze een stem geeft.

Deze dieren zijn kwetsbaar en moeten we helpen. Ze verdienen net zoveel aandacht als de panda, de tijger of de bij, vinden wij. Je kunt onze soorten vandaag al steunen met een donatie.

>> Doneer

Over RAVON

RAVON is een onafhankelijke kennisorganisatie die samen met vrijwilligers de inheemse reptielen, amfibieën en vissen beschermt. RAVON, FLORON en Paddenstoelenonderzoek Nederland zijn onderdeel van Stichting Natuur Onderzoek Nederland.

Privacy statement

Geregistreerd bij

Logo ANBI

Telprojecten

Reptielen tellen
Amfibieën tellen
Vissen tellen

Partners

Doe mee

Word vrijwilliger
Word donateur
Doe een gift
Werkgroepen

Webshop

Contact

Telefoon: 024-7410600
Email: kantoor@ravon.nl
Contactpagina


Adres Natuurplaza
(gebouw Mercator III)
Toernooiveld 1 6525 ED
Nijmegen
Route

Vacatures

Back To Top