De kwabaal is de enige zoetwatervis uit de familie van de kabeljauwen. Kwabaal komt tegenwoordig nog maar op enkele plaatsen voor in Nederland, deze soort is afhankelijk van wateren met plaatsen waar koel en zuurstofrijk water aanwezig is.

Herkenning

Kwabaal (Lota lota) is de enige zoetwatersoort uit de familie van de kabeljauwen (Gadidae). Het lichaam is langgerekt en cilindervormig met een groenbruine kleur, gemarmerde tekening en twee rugvinnen. Kenmerkend zijn de platte, brede kop, en één enkele lange bekdraad in het midden van de onderkaak. Jong kwabalen zijn soms paarsachtig-zwart van kleur. In Nederland wordt de soort ongeveer 70 centimeter, in het buitenland worden exemplaren tot 150 centimeter gevangen. De Europese meerval vertoont enige gelijkenis met kwabaal, maar heeft veel meer bekdraden (zes).

Geluid:

Ecologie

Voortplanting

Voor een succesvolle voortplanting zijn lage watertemperaturen van rond de 4ºC van belang. Het paaisubstraat in meren bestaat vaak uit ondiep, nabij de oever gelegen grove kiezel-, grind- of zandbodems. Soms vindt paai in meren plaats in de diepe delen. De paaigronden van riviergebonden populaties liggen in zijstromen met lage stroomsnelheden. De paai vindt plaats in paren of groepen, waarbij enkele vrouwtjes worden omgeven door tientallen mannetjes. Vrouwtjes leggen miljoenen kleine eitjes.

Levenswijze

De kwabaal is nachtactief en overdag verschuilen de dieren zich in oeverholten of tussen stenen. De voortplanting vindt plaats in de maanden januari tot maart en kan met name in riviersystemen voorafgegaan worden door een stroomopwaartse migratie vanaf november. In stromende wateren groeien de larven op in ondiepe overstromingsvlakten, in meren in de bovenste waterlaag en de oeverzone. Het voedsel van de larven bestaat uit zoöplankton. Hierna schakelen de dieren over op macrofauna en vis.

Verspreiding

Kwabaal komt in een Europa te westen van de Loire voor (uitgezonderd Ierland, Schotland en IJsland) in rivieren, beken, meren en soms in estuaria op plaatsen met koel en zuurstofrijk water. In Nederland wordt de kwabaal steeds minder waargenomen. Er zijn nog maar enkele gebieden waar noemenswaardige populaties voorkomen. Met name in Overijssel (Vechtdelta) wordt kwabaal waargenomen en Noord-Brabant in de Beerze lijkt de soort stand te houden na herintroductie. Er zijn daarnaast enkele geïsoleerde (vaak kwetsbare) populaties, zoals in de Vinkeveense plassen, Spiegelplas, Wijde blik en de Lippe Gabriëlsplas. Buiten deze gebieden zijn waarnemingen meer incidenteel van aard en gaat het meestal om zwervende exemplaren.

Bedreiging en bescherming

Monitoring en trends

Binnen het landelijk Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen, onderdeel van het Netwerk Ecologisch Monitoring (NEM), worden gegevens verzameld om te volgen hoe het gaat met de zoetwatervissen in Nederland. Voor een aantal soorten wordt gericht gezocht door vrijwilligers in door RAVON geselecteerde kilometerhokken. Daarnaast worden gegevens gebruikt die verzameld zijn middels andere monitoringsprogramma's (o.a. KaderRichtlijn Water), projecten en losse waarnemingen (Telmee.nl of Waarneming.nl). Op basis hiervan kunnen verspreidingstrends bepaald worden. Wil je hier zelf een bijdrage aan leveren, dan kun je voor meer informatie kijken op Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen.