Herkenning

De ruïnehagedis lijkt sterk op de nauwverwante, in Nederland inheemse muurhagedis (Podarcis muralis). Autochtone muurhagedissen zijn echter nooit groen, wat ruïnehagedissen meestal wel zijn. De ruïnehagedis kan ook wat groter worden dan de muurhagedis. Kop-romplengtes van 9 cm en totaallengtes van 26 cm kunnen worden behaald. De inheemse muurhagedis blijft doorgaans wat kleiner met kop-romplengtes van 5-7 cm en een totale lengte van 19 cm. Muurhagedissen komen in Nederland van nature alleen voor in Maastricht, westelijk van de Maas. Op alle andere locaties met muurhagedissen in Nederland, betreft het introducties. Afhankelijk van de ondersoort en herkomst, kunnen deze dieren groter zijn dan de autochtone muurhagedissen van Maastricht. Ze bereiken dan afmetingen die meer overeenkomen met die van de ruïnehagedis. .

De rugtekening van ruïnehagedissen is zeer variabel. De basiskleuren van de kop, rug en flanken zijn doorgaans groen en bruin, met een zwart strepen- of stippenpatroon. De ondersoort P. s. siculus heeft doorgaans een stippen- tot netvormig patroon en deze heeft daardoor veel weg van P. muralis nigriventris. Deze ondersoort van de muurhagedis is op enkele locaties in Nederland geïntroduceerd. Ze is van P. s. siculus te onderscheiden door het zeer uitgesproken zwarte patroon. De ondersoort P. s. campestris kent een strepenpatroon op de rug. Patroonloze dieren zijn eveneens bekend. De buik en keel van ruïnehagedissen is doorgaans ongevlekt met een witte tot groenachtige kleur. Soms kan de buik rood tot oranje zijn. Muurhagedissen hebben een witte, gele tot rode buik, vaak met zwarte stippen verspreid over buik en keel. De oogkleur van ruïnehagedissen is donkergeel tot bruin. De oogkleur van de muurhagedis is meer oranje tot koperachtig.

De ruïnehagedis is op afstand ook wel te verwarren met zandhagedis (met name adulten) en levendbarende hagedis (met name juvenielen). Op korte afstand vallen de krachtige poten en lange tenen echter op. De ruïnehagedis heeft, net als de muurhagedis, een niet-getande, gladde achterrand van de halskraag. Zandhagedis en levendbarende hagedis hebben een enigszins getande halskraag. De schubben van ruïnehagedis en muurhagedis zijn niet tot licht gekield, terwijl die van zandhagedis en levendbarende hagedis duidelijk gekield zijn.

Ecologie

Voortplanting

De paartijd van ruïnehagedissen valt in het voorjaar. De ruïnehagedis legt eieren in een klein holletje in de grond. Daar komen ze door zonnewarmte tot ontwikkeling. Direct na de eiafzet zijn de eieren 10-12 mm lang en 5-6 mm breed. De legselgrootte is sterk afhankelijk van de grootte en leeftijd van het vrouwtje en bestaat uit twee tot maximaal acht eieren. Vrouwtjes kunnen tot maximaal vier legsels in een jaar produceren. Twee legsels per jaar is meer gebruikelijk, zeker voor populaties in het noordelijk deel van het verspreidingsgebied.

Levenswijze

Ruïnehagedissen komen voor in allerlei zonnige habitats. In het noordelijk deel van het verspreidingsgebied houden ruïnehagedissen een winterrust, die van circa oktober/november tot februari/maart duurt. In het zuidelijk deel zijn de dieren ook op zonnige winterdagen actief. Het dieet bestaat uit kleine ongewervelden. Incidenteel wordt ook plantaardig materiaal gegeten, met name zoete vruchten. De ruïnehagedis kan goed klimmen, maar is in tegenstelling tot de muurhagedis, veel meer op de grond te vinden.

Verspreiding

De ruïnehagedis komt van nature voor in Zuid-Europa, met als kern Italië en Kroatië, incluis eilanden zoals Sicilië, Sardinië en diverse eilanden in de Adriatische Zee. De soort is op veel locaties geïntroduceerd in (zuidelijk) Europa, Noord-Afrika, Klein-Azië en Noord-Amerika. In veel gevallen gaat het om oude introducties, maar er zijn ook talrijke recente introducties. Niet alle introducties leiden tot zich handhavende populaties.

Ruïnehagedissen worden in alle levensstadia (ook eieren) dikwijls met mediterrane planten, zoals olijfbomen, oleanders en palmen uit Italië of Kroatië ingevoerd. Vindplaatsen in Nederland liggen dan ook vaak in of nabij tuincentra en kassencomplexen. Inmiddels zijn er tientallen vindplaatsen in Nederland bekend. Doorgaans gaat het om één of enkele dieren. Succesvolle voortplanting ‘in het wild’ is nog niet bekend uit Nederland; in buitenterraria lukt dat wel. De omstandigheden zijn dan echter altijd geoptimaliseerd en weerspiegelen niet het Nederlandse klimaat. Het is echter niet ondenkbaar dat klimaatopwarming, zeker in stedelijk gebied, in de toekomst meer kansen biedt voor succesvolle voortplanting.

Bedreiging en bescherming

De ruïnehagedis is een exoot in Nederland en daarom niet beschermd. Als een introductie succesvol is, zijn ruïnehagedissen vaak zeer concurrentiekrachtig. Dit ten nadele van aanwezige inheemse soorten. Voorbeelden van directe en indirecte concurrentie met populaties lokale hagedissen, zijn uit het buitenland bekend. Dit kan zo ver gaan, dat de lokale soorten sterk in de verdrukking komen of volledig weggeconcurreerd worden. Hybridisatie tussen de ruïnehagedis en muurhagedis is niet bekend. Succesvolle verwijdering van geïntroduceerde populaties is bekend, zoals bij een geval in Griekenland.

Monitoring en trends

Het CBS berekent geen trends voor deze soort. Monitoring kan op dezelfde wijze als bij de inheemse muurhagedis. Het blijft belangrijk om waarnemingen van deze soort door te geven via Waarneming.nl of Telmee.nl.