De zalm is een vis die in het begin van de 20e eeuw bijna uitgestorven is in Nederland. Tegenwoordig komer er weer kleine aantallen van deze soort voor in de grote rivieren, dankzij de verbeterde waterkwaliteit en passages.

Herkenning

De zalm (Salmo salar) behoort tot de familie van de zalmachtigen (Salmonidae). De vissoort heeft een torpedovormig lichaam met achter op de rug een vetvin. Volwassen zalmen verblijven in de zee en zijn zilverachtig gekleurd met kleine zwarte stippen boven de zijlijn. Tijdens de paaitrek krijgen de mannetjes een haakbek (gekromde onderkaak).

De in zoet water opgroeiende jonge zalm (‘parr’) heeft een diep gevorkte staart, een bruine vetvin en 10–12 donkere vlekken op de zijkant van het lichaam. Als jonge zalmen naar zee trekken (‘smolts’) verdwijnen deze vlekken. Een volwassen zalm kan een lengte van 150 centimeter bereiken.

De zalm kan verward worden met de forel. Maar:

• de forel heeft 14-17 schubben tussen de vetvin en de zijlijn, de zalm heeft er 10-13); 
• de forel heeft bovendien een roodachtige rand op de vetvin en een kortere en dikkere staartwortel met een ondiepere gevorkte staart;
• de forel heeft in het parr-stadium een rode vetvin en 9-10 donkere vlekken op de flank.

De exotische regenboogforel is van zalm te onderscheiden door de paarse band op de flanken en de gevlekte staartvin.

Ecologie

Voortplanting

Grote Nederlandse rivieren als de Rijn en Maas behoren tot de trekroute van zalm op weg naar de paairiviertjes in Duitsland, Zwitserland, België en Frankrijk. De paaimigratie vindt plaats vanaf het voorjaar tot het einde van de zomer. Het paaien gebeurt, tussen oktober en december, op kiezelbodems in snelstromende riviertjes. Het vrouwtje maakt hiervoor een paaikuil waarin de eieren worden afgezet. De meeste dieren sterven na de paai, het resterende deel migreert terug naar zee.

Levenswijze

De zalm staat bekend om zijn ‘homing’ gedrag, waarbij de volwassen dieren vanuit de zee honderden kilometers zwemmen naar hun geboortegrond in de midden- en bovenlopen van rivieren om zich voort te planten. De eerste één tot drie jaar groeien de juveniele zalmen (‘parr’) op in de geboorteriviertjes. Hierna transformeren ze tot het aan zout water aangepaste smolt-stadium. In het voorjaar migreren ze naar zee om verder op te groeien. Tijdens het parr-stadium eten de dieren vooral macrofauna, op zee jagen ze op vis en kreeftachtigen.

Verspreiding

Het leefgebied van zalm ligt inde Atlantische oceaan vanaf Noord-Spanje tot de Barentszzee, in de Noordzee en de Baltische zee en de hierop uitmondende rivieren.

In Nederland wordt deze soort tegenwoordig aangetroffen in de Maas, Rijn en het Haringvliet.

Bedreiging en bescherming

De zalm is tegenwoordig een zeldzame vis in Nederland. De soort was tot in het begin van de 20e eeuw nog een zeer belangrijke soort voor de Nederlandse riviervissers. Als gevolg van riviernormalisaties, watervervuiling en overbevissing stierven de populaties van het Rijn- en Maassysteem uit en kwam er een eind aan de zalmvisserij. Na de milieuramp in 1986 bij het chemische bedrijf Sandoz, werd de zalm uitgeroepen tot doelsoort van het verbeteren van de waterkwaliteit en het weer optrekbaar maken van de Rijn voor trekvissen (project Zalm 2000). In de Nederlandse rivieren werden bij de stuwen vispassages aangelegd en bovenstrooms van Nederland werden paai- en opgroeigebieden hersteld en miljoenen jonge zalmpjes uitgezet. Hierdoor vindt er tegenwoordig weer op beperkte schaal natuurlijk voortplanting plaats in zijrivieren van de Rijn als de Sieg, Bruche, Saynbach, Wupper, Dhünn en Whisper. Voor een duurzame zalmpopulatie is een verder herstel van paai- en opgroeigebieden en een vrije migratie tussen het zoete en zoute water van groot belang. De soort is opgenomen in bijlage II en IV van de Habitatrichtlijn en in de Visserijwet, met het hele jaar een gesloten tijd.

Monitoring en trends

Binnen het landelijk Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen, onderdeel van het Netwerk Ecologisch Monitoring (NEM), worden gegevens verzameld om te volgen hoe het gaat met de zoetwatervissen in Nederland. Voor een aantal soorten wordt gericht gezocht door vrijwilligers in door RAVON geselecteerde kilometerhokken. Daarnaast worden gegevens gebruikt die verzameld zijn middels andere monitoringsprogramma's (o.a. KaderRichtlijn Water), projecten en losse waarnemingen (Telmee.nl of Waarneming.nl). Op basis hiervan kunnen verspreidingstrends bepaald worden. Wil je hier zelf een bijdrage aan leveren, dan kun je voor meer informatie kijken op Verspreidingsonderzoek Zoetwatervissen.