Vuursalamander

Een salamander is een amfibie, geen reptiel. 

De salamander heeft net als alle amfibieën een zachte, vochtige, dunne huid. Door die dunne huid kunnen ze in het water zuurstof opnemen. De huid zorgt ook voor bescherming, omdat ze door de huid stoffen kunnen afscheiden die bacteriën en schimmels doden. Die licht giftige stoffen zorgen er ook voor dat veel andere dieren salamanders, kikkers en padden niet erg smakelijk vinden. 

Reptielen hebben een harde, dikke huid met een pantser van plaatjes en schilden. Die beschermen de hagedis of slang tegen beschadigingen als ze door het dichte struikgewas, langs dorens en stekels lopen of over scherpe stenen kruipen.

Veel mensen weten het verschil niet tussen een hagedis en een salamander. En dat is begrijpelijk, want ook al zijn hagedissen en salamanders totaal verschillende dieren, een hagedis (reptiel) en een salamander (amfibie) lijken uiterlijk veel op elkaar. Allebei hebben ze een langgerekt lichaam, een relatief brede bek, vier ongeveer even lange poten, tenen en een lange staart.

Overwinterende kleine watersalamanders (Bron: Jelger Herder, Digital Nature)

Amfibieën en reptielen worden altijd in een adem genoemd, maar toch hebben ze als diergroepen niets met elkaar te maken. Een vlinder en een vogel hebben allebei vleugels en kunnen allebei vliegen. Toch zijn dat ook compleet andere dieren. Als we de hagedis en de salamander van dichtbij bekijken, zijn de verschillen goed te zien.

Juveniele levendbarende hagedis (Bron: Jelger Herder, Digital Nature)

Detail huid hagedis (Bron: Jelger Herder, Digital Nature)

De salamander heeft net als alle amfibieën een zachte, vochtige, dunne huid. Door die dunne huid kunnen ze in het water zuurstof opnemen. De huid zorgt ook voor bescherming, omdat ze door de huid stoffen kunnen afscheiden die bacteriën en schimmels doden. Die licht giftige stoffen zorgen er ook voor dat veel andere dieren salamanders, kikkers en padden niet erg smakelijk vinden. Maar op het land is die dunne huid gevaarlijk. De kans op uitdroging vormt een groot risico. Amfibieën zoeken op het land daarom vochtige plekken op en trekken naar hun voortplantingswater als het regent. Alle amfibieën, ook de salamander, maken voor hun voortplanting altijd gebruik van het water.

Detail salamander (Bron: Jelger Herder, Digital Nature)

De hagedis heeft net als andere reptielen een harde, dikke huid met een pantser van plaatjes en schilden. Die beschermen de hagedis of slang tegen beschadigingen als ze door het dichte struikgewas, langs dorens en stekels lopen of over scherpe stenen kruipen. De huid beschermt ze ook tegen zonnebrand en uitdroging. Ze kunnen dus gemakkelijk hun lichaamstemperatuur op peil brengen door te zonnen zonder het risico van teveel vochtverlies. De huid biedt ook bescherming tegen bijtende of stekende kleine dieren. Teken kunnen alleen door de huid heen bijten op de zachte plekken onder de oksels van de poten. Reptielen, ook hagedissen, leggen hun eitjes, of krijgen hun jongen, op het land.

Duidelijke verschillen dus, maar je moet wel even door de knieën om de huid goed te kunnen bekijken. Rent het diertje dan heel snel weg, dan is het een hagedis. Als het stap voor stap weg waggelt, dan is het een salamander. Gemakkelijk toch?!

Tekst: Arnold van Rijsewijk, RAVONFoto's: Jelger Herder, RAVON, Digital Nature

In Nederland zijn verschillende soorten salamanders te vinden, hoewel ze niet overal even algemeen voorkomen. Salamanders hebben over het algemeen een voorkeur voor vochtige omgevingen en vaak te vinden zijn in waterrijke gebieden. Ze kunnen zich verstoppen onder stenen, houtblokken en ander dood plantmateriaal. Daarnaast zijn veel salamanders vooral 's nachts actief. Het observeren van salamanders in het wild kan een uitdaging zijn, omdat ze vaak goed gecamoufleerd zijn en zich terugtrekken in verborgen plekken.

De Alpenwatersalamander komt vooral in Noord-Brabant en Limburg voor. Buiten beide genoemde provincies is de soort bekend van Zeeuws-Vlaanderen, het Rijk van Nijmegen en Drenthe. Door uitzettingen komt de soort nu ook relatief algemeen voor op de Veluwe, Utrechtse Heuvelrug en Het Gooi. Ook duikt de soort vaak op in stedelijk gebied. De soort komt vaak voor in de buurt van bos en/of houtwallen. Hij heeft een voorkeur voor zandige leemgronden, waar hij voorkomt in beboste gebieden (loofbos) of kleinschalige landschappen met heggen en struwelen.

De kamsalamander komt van oorsprong voor in alle provincies, met uitzondering van Flevoland. De kamsalamander bezet vooral de zandgronden en het rivierengebied, met name het Oost- en Zuid-Nederlands, fluviatiel en Kempens district. Belangrijke kerngebieden in Nederland behoren veelal tot de meeste waardevolle cultuurlandschappen. Zijn voorkeur gaat uit naar kleinschalige landschappen met bospercelen, heggen en struwelen. Op de Veluwe komt ook de gelijkende Italiaanse kamsalamander voor.

De kleine watersalamander komt in vrijwel geheel Nederland voor, behalve in delen met brak water. In zeer lage delen van het land, bijvoorbeeld de Wieringermeer en de Lauwersmeer, lijkt de soort grotendeels afwezig of schaars. Mogelijk hangt dit samen met invloeden van brak water of het zeer intensieve landgebruik (grootschalige akkerbouw met weinig of geen geschikte landhabitats). Op de meeste Waddeneilanden is de soort geïntroduceerd, meestal al in de eerste helft van de twintigste eeuw. Op Texel betreft het een natuurlijke populatie.

Natuurlijke populaties van de vinpootsalamander komen alleen voor in de provincies Noord-Brabant en Limburg, waarbij 40% van de bezette Nederlandse kilometerhokken in Limburg ligt en 60% in Noord-Brabant. Zwaartepunten in de verspreiding liggen met name in West-Brabant en in en rondom de Meinweg, behorend tot het omvangrijke Kempens district. De soort komt ook voor in het Zuid-Limburgs district.

De verspreiding van de vuursalamander beperkt zich tot Zuid-Limburg (zie kaart). Verder zijn er meldingen van de soort uit het zuidoosten van Gelderland en het uiterste noordoosten van Overijssel. De vuursalamanderpopulatie is sterk afgenomen. Ten opzichte van 1997 is de afname van de populatie-omvang maar liefst 99,9%. De afname wordt veroorzaakt door de salamandervreter Bsal. In Nederland worden jaarlijks nog maar enkele dieren gevonden tijdens de monitoring.

De Italiaanse kamsalamander (exoot) kan concurreren en hybridiseren met de (inter)nationaal strikt beschermde inheemse kamsalamander. De nakomelingen zijn bovendien vruchtbaar, waardoor de vermenging door blijft gaan. Dit doet zich ook op de Veluwe voor en op een aantal plekken zijn nog slechts genetische sporen van de eertijds aanwezige inheemse kamsalamanders terug te vinden. Dit vormt een serieuze bedreiging voor de inheemse kamsalamander. Om een vinger aan de pols te kunnen blijven houden, zijn uw waarnemingen heel belangrijk. Daarnaast is RAVON betrokken bij diverse gerichte onderzoeken naar verspreiding en mate van hybridisatie in opdracht van het ministerie. De Italiaanse kamsalamander is een exoot in Nederland en daarom niet beschermd.