Slangensoorten in Nederland

Welke slangen komen er in Nederland voor?
Slangen die van nature in Nederland voorkomen zijn de adder, de gladde slang en de ringslang. Daarnaast komen in Nederland ook nog de Russische rattenslang en de Oostelijke ringslang voor; beide zijn exoten.

Inheemse slangensoorten

De adder

De adder is de enige gifslang in Nederland en is onder andere te herkennen aan zijn zigzagstreep over de rug. Het is een relatief kleine, zwaar gebouwde slang.

Adders zijn eierlevendbarend: ze broeden de eieren in het lichaam uit. De jongen van de adder ontwikkelen zich in het moederlichaam, stuk voor stuk in een elastisch en doorschijnend eivlies. Hoe meer zon, hoe sneller de embryo's zich ontwikkelen.

De adder is niet agressief. Maar bij bedreiging zal zij bijten. Een adderbeet is meestal zeer pijnlijk en kan leiden tot misselijkheid, flauwvallen en sterke zwellingen van gebeten lichaamsdelen. Het toedienen van antiserum kan nodig zijn. Informatie over wat te doen bij adderbeten staat in een protocol samengevat (klik hier).

De adder komt voor op de hoge zandgronden van Nederland, met uitzondering van de duinen. Er zijn momenteel nog twee grote min of meer aaneengesloten leefgebieden van de adder, gelegen in Friesland en Drenthe en op de Veluwe. Daarnaast is de soort nog aanwezig in Overijssel en Limburg.

De gladde slang

De gladde slang heeft door zijn ongekielde schubben een glad uiterlijk. Het is een soort die vrij verborgen leeft. Hij wordt nogal eens verward met de adder. Gladde slangen zijn eierlevendbarend: ze broeden de eieren uit in het moederlichaam. Het aantal jongen varieert van 2 tot 13, maar ligt gemiddeld rond de 6 tot 8.

De gladde slang komt tegenwoordig het meest op de Veluwe voor. Op een aantal plaatsen in Nederland vormt de gladde slang één populatie met de slangen aan de Duitse en Belgische kant van de grens.

De ringslang

De ringslang is een niet giftige, watergebonden slang. Hij heeft ronde pupillen en twee duidelijke gele en zwarte vlekken achter de kop.Het is de grootste slang in Nederland (tot 1,20 m). Hij is niet giftig en bijt zelfs niet als hij gevangen wordt. Om aan belagers te ontkomen kan de ringslang zich schijndood houden. Hierbij draait hij zich in kronkels op zijn rug, laat zijn bek schuin open hangen met de tong eruit en draait zijn pupillen weg. Ook smeert de slang zijn belager onder met een extreem stinkende substantie.

De ringslang is vooral aanwezig in drie min of meer gescheiden kernen die in een ruim gebied rondom het IJsselmeer liggen. De belangrijkste populaties bevinden zich in Noord-Holland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Drenthe en Friesland.

Adder

De adder is de enige gifslang in Nederland. Onder andere te herkennen aan zijn zigzagstreep over de rug. Zeldzaamheid: vrij zeldzaam

Gladde slang

De gladde slang heeft door zijn ongekielde schubben een glad uiterlijk. Het is een soort die vrij verborgen leeft. Zeldzaamheid: vrij zeldzaam

Ringslang

De ringslang is een niet giftige, watergebonden slang. Hij heeft ronde pupillen en twee duidelijke gele en zwarte vlekken achter de kop. Zeldzaamheid: vrij zeldzaam

Exotische slangensoorten

Slangensoorten die oorspronkelijk niet uit ons land afkomstig zijn maar hier wel zijn waargenomen, zijn de Russische rattenslang en de Oostelijke ringslang.

Russische rattenslang (Exoot)

Elaphe schrenckii

De Russische rattenslang kan erg groot worden (tot max. 2,50 m). De soort is in 1994 in Nederland geïntroduceerd nabij Vliegveld Eelde.

Herkenning

De Russische rattenslang is een zeer forse, niet-giftige wurgslang die een lengte kan bereiken van maximaal 2,5 meter, maar in Nederland meestal kleiner blijft. De slang is bijna geheel zwart van kleur met een dunne, grillige gele of witte bandering. Deze banden staan wat uit elkaar en bij de nek verandert de tekening in grillige vlekken. Sommige volwassen exemplaren zijn deels of geheel effen okergeel van kleur. Juvenielen zijn altijd bont getekend.

Russische rattenslang Elaphe schrenckii Jelger Herder

Ecologie

Voortplanting

Om meer inzicht in de voortplantingsbiologie van deze exoot te krijgen heeft RAVON hiernaar gericht onderzoek uitgevoerd. Verschillende composthopen, waarin slangeneieren kunnen worden uitgebroed, zijn op de aanwezigheid van eischalen onderzocht. Daarbij zijn zowel legsels van Russische rattenslang als van ringslang aangetroffen. In totaal zijn in 2014 en 2015 286 eieren van de Russische rattenslang gevonden. Opvallend was het bijzonder hoge uitkomstpercentage.

Levenswijze

De soort lijkt weinig kieskeurig wat leefgebied betreft: bossen, bosranden, houtwallen, tuinen, erven en allerlei ruige vegetaties behoren tot zijn leefgebied. Ze kunnen goed klimmen en zijn dus in staat om huizen en schuren binnen te dringen op jacht naar knaagdieren.

Russische rattenslang Elaphe schrenckii Richard Struijk

Verspreiding

In 1994 zijn de eerste exemplaren van deze exoot in Drenthe waargenomen langs de taxibaan van vliegveld Eelde, in tuinen naast het vliegveld en bij de bloemenveiling in Eelde, ten noordoosten van het vliegveld. De waarnemingen in Eelde en omstreken zijn verspreid over 10 kilometerhokken, waarvan bijna 60% zich bevindt binnen 250 meter van de locatie van uitzetting. In de NDFF is nog een vijftal waarnemingen van de soort elders uit Nederland opgenomen. Aangezien deze waarnemingen zo ver afliggen van de populatie in Eelde en steeds één individu betreffen, gaan we ervan uit dat deze niet bij de populatie behoren. Dit zijn hoogstwaarschijnlijk ontsnapte of losgelaten terrariumdieren.

Bedreiging en bescherming

De gevolgen van vestiging van de Russische rattenslang op onze inheemse slangen (ringslang, gladde slang en adder) is onbekend. In Eelde maken ringslang en rattenslang momenteel gebruik van dezelfde habitat en gebruiken dezelfde composthopen voor de voortplanting. De soort is een exoot en er is 1 rapport verschenen waarin wordt ingegaan op de mogelijke risico’s die deze soort met zich meebrengt (klik hier). Het risiconiveau van deze soort is ingeschat als matig. De soort staat daarmee op de Waarschuwingslijst. De soort kan een risico betekenen voor de inheemse biodiversiteit en ecosystemen. Het stadium waarin de invasie zich bevindt, wordt in de risicoanalyse aangeduid als “Geïsoleerde populatie”.

Monitoring en trends

Vooralsnog zijn geen trends bekend.

Het blijft belangrijk om waarnemingen van deze soort door te geven via Waarneming.nl of Telmee.nl.

Zie ook

Contact

Richard Struijk

Printen

17624

Wat zijn de eigenschappen van de inheemse slangen van Nederland?

Zie ook onze herkenningskaart reptielen.

In Nederland komen verschillende soorten slangen voor, waarvan de bekendste drie zijn: de adder (Vipera berus), de gladde slang (Coronella austriaca) en de ringslang (Natrix helvetica). Hier zijn enkele algemene eigenschappen van deze slangen:

Adder (Vipera berus):
- De adder is de enige giftige slang in Nederland, maar de beet is zelden dodelijk voor mensen.
- Volwassen adders zijn over het algemeen tussen de 50 cm en 60 cm lang, maar ze kunnen groter worden.
- Ze hebben een driehoekige kop en een zigzagpatroon op hun rug met een V-vormige markering op de nek.
- Adders zijn te vinden in heidegebieden, bossen en duingebieden.
Gladde slang (Coronella austriaca):
- De gladde slang is niet giftig voor mensen.
- Ze hebben een gladde schubbenhuid en een relatief slank lichaam.
- De kleur varieert van grijs tot bruin en soms zelfs roodbruin.
- Ze komen vooral voor in heidegebieden en zandgronden.
Ringslang (Natrix helvetica):
- De ringslang is ook niet giftig voor mensen.
- Ze hebben een kenmerkende gele kraag achter het hoofd en donkere vlekken op de rug.
- Ringslangen zijn goede zwemmers en komen vaak voor in waterrijke gebieden zoals plassen, meren en sloten.
- Een volwassen ringslang eet voornamelijk kikkers, padden en salamanders maar soms ook visjes, muizen en hagedissen. Jonge ringslangen eten slakken, wormen en insecten.

Deze slangen zijn over het algemeen schuw en vermijden confrontaties met mensen. Als je een slang tegenkomt, is het belangrijk om ze met rust te laten.

prev next

Veelgestelde vragen over slangen

Hoe groot kunnen slangen in Nederland worden?

Volwassen adders zijn meestal tussen de 50 cm en 60 cm lang. Volwassen gladde slangen hebben een lengte tussen de 50 cm en 70 cm. Ringslangen hebben over het algemeen een lengte tussen de 60 cm en 100 cm.

Welke slangen in Nederland zijn giftig?

De adder is de enige inheemse giftige slang in Nederland. Hier zijn enkele kenmerken van de adder:

Ze hebben een driehoekige kop en een verticaal pupil, wat kenmerkend is voor gifslangen.
Het kleurpatroon varieert, maar ze hebben vaak een zigzagpatroon op hun rug en een V-vormige markering op de nek.
De adder heeft giftanden en produceert gif, maar de beet is zelden dodelijk voor mensen. Het gif kan echter wel lokaal pijn, zwelling en roodheid veroorzaken. De mate waarin dit gebeurt verschilt van persoon tot persoon. Maar een adderbeet is zeker niet iets om te onderschatten.

Hier lees je wat je moet doen als je bent gebeten door een adder.

Waar komen in Nederland inheemse slangen voor?

De adder komt voor op de hoge zandgronden van Nederland met uitzondering van de duinen. Er zijn momenteel nog twee grote min of meer aaneengesloten leefgebieden van de adder, gelegen in Friesland en Drenthe en op de Veluwe. Daarnaast is de soort nog aanwezig in Overijssel en Limburg (Meinweg). In maar liefst vier provincies (Noord-Brabant, Utrecht, Noord-Holland en Groningen) is de adder uitgestorven.

Het verspreidingsgebied van de gladde slang in Nederland omvatte ooit grote delen van de hogere zandgronden. Het zwaartepunt van de verspreiding ligt tegenwoordig op de Veluwe. In de regio’s waar de soort voorkomt is de verspreiding vaak beperkter en meer versnipperd. Op een aantal plaatsen in Nederland vormt de gladde slang één populatie met de slangen aan de Duitse en Belgische kant van de grens.

De ringslang is vooral aanwezig in drie min of meer gescheiden kernen die in een ruim gebied rondom het IJsselmeer liggen. De belangrijkste populaties bevinden zich in Noord-Holland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Drenthe en Friesland.

Slangensoorten in Nederland

Inheemse slangensoorten

Adder

Gladde slang

Ringslang

Exotische slangensoorten

Russische rattenslang (Exoot)

Elaphe schrenckii

Herkenning

Ecologie

Voortplanting

Levenswijze

Verspreiding

Bedreiging en bescherming

Monitoring en trends

Zie ook

Contact

Wat zijn de eigenschappen van de inheemse slangen van Nederland?

Veelgestelde vragen over slangen

Hoe groot kunnen slangen in Nederland worden?

Welke slangen in Nederland zijn giftig?

Waar komen in Nederland inheemse slangen voor?

Over RAVON

Geregistreerd bij

Telprojecten

Partners

Doe mee

Contact