Slangensoorten in Nederland

Welke slangen komen er in Nederland voor?
Slangen die van nature in Nederland voorkomen zijn de adder, de gladde slang en de ringslang. Daarnaast komen in Nederland ook nog de Russische rattenslang en de Oostelijke ringslang voor; beide zijn exoten.

Inheemse slangensoorten

De adder

De adder is de enige gifslang in Nederland en is onder andere te herkennen aan zijn zigzagstreep over de rug. Het is een relatief kleine, zwaar gebouwde slang.

Adders zijn eierlevendbarend: ze broeden de eieren in het lichaam uit. De jongen van de adder ontwikkelen zich in het moederlichaam, stuk voor stuk in een elastisch en doorschijnend eivlies. Hoe meer zon, hoe sneller de embryo's zich ontwikkelen.

De adder is niet agressief. Maar bij bedreiging zal zij bijten. Een adderbeet is meestal zeer pijnlijk en kan leiden tot misselijkheid, flauwvallen en sterke zwellingen van gebeten lichaamsdelen. Het toedienen van antiserum kan nodig zijn. Informatie over wat te doen bij adderbeten staat in een protocol samengevat (klik hier).

De adder komt voor op de hoge zandgronden van Nederland, met uitzondering van de duinen. Er zijn momenteel nog twee grote min of meer aaneengesloten leefgebieden van de adder, gelegen in Friesland en Drenthe en op de Veluwe. Daarnaast is de soort nog aanwezig in Overijssel en Limburg.

De gladde slang

De gladde slang heeft door zijn ongekielde schubben een glad uiterlijk. Het is een soort die vrij verborgen leeft. Hij wordt nogal eens verward met de adder. Gladde slangen zijn eierlevendbarend: ze broeden de eieren uit in het moederlichaam. Het aantal jongen varieert van 2 tot 13, maar ligt gemiddeld rond de 6 tot 8.

De gladde slang komt tegenwoordig het meest op de Veluwe voor. Op een aantal plaatsen in Nederland vormt de gladde slang één populatie met de slangen aan de Duitse en Belgische kant van de grens.

De ringslang

De ringslang is een niet giftige, watergebonden slang. Hij heeft ronde pupillen en twee duidelijke gele en zwarte vlekken achter de kop.Het is de grootste slang in Nederland (tot 1,20 m). Hij is niet giftig en bijt zelfs niet als hij gevangen wordt. Om aan belagers te ontkomen kan de ringslang zich schijndood houden. Hierbij draait hij zich in kronkels op zijn rug, laat zijn bek schuin open hangen met de tong eruit en draait zijn pupillen weg. Ook smeert de slang zijn belager onder met een extreem stinkende substantie.

De ringslang is vooral aanwezig in drie min of meer gescheiden kernen die in een ruim gebied rondom het IJsselmeer liggen. De belangrijkste populaties bevinden zich in Noord-Holland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Drenthe en Friesland.

Adder

De adder is de enige gifslang in Nederland. Onder andere te herkennen aan zijn zigzagstreep over de rug. Zeldzaamheid: vrij zeldzaam

Gladde slang

De gladde slang heeft door zijn ongekielde schubben een glad uiterlijk. Het is een soort die vrij verborgen leeft. Zeldzaamheid: vrij zeldzaam

Ringslang

De ringslang is een niet giftige, watergebonden slang. Hij heeft ronde pupillen en twee duidelijke gele en zwarte vlekken achter de kop. Zeldzaamheid: vrij zeldzaam

Exotische slangensoorten

Slangensoorten die oorspronkelijk niet uit ons land afkomstig zijn maar hier wel zijn waargenomen, zijn de Russische rattenslang en de Oostelijke ringslang.

Pituophis-hybriden (‘stierslang’) (Exoot)

Pituophis sp.

In Nederland komen hybriden voor van het slangengeslacht Pituophis.

Herkenning

Het slangengeslacht Pituophis telt zeven soorten. In Nederland komen hybriden voor, waarbij uiterlijke kenmerken van de stierslang (P. catenifer sayi) en de pijnboomslang (P. melanoleucus) domineren. Zo hebben de meeste dieren een crème tot geelachtige basiskleur met over het hele lichaam en de staart een schakering van zwarte tot soms bordeauxrode vlekken/zadels. De buikschubben zijn ongevlekt. Opvallend zijn de vergrote neusschilden waarmee ze kunnen graven.

Stierslang Pituophis sp. Richard Struijk

Ecologie

Voortplanting

Pituophis-soorten zijn eierleggend. Vrouwtjes graven in de regel een eigen nest, waarbij de vergrote neusschilden van pas komen. Legselgroottes bedragen gemiddeld 15-20 eieren met uitschieters naar 24. Twee legsels, afkomstig van in het wild weggevangen Pituophis in Nederland, telden 7 en 19 eieren. Hoewel een deel van de eieren bevrucht was en in gevangenschap is uitgebroed, is onduidelijk of de omstandigheden in Nederland voldoende zijn voor de volledige ontwikkeling van embryo’s. Onder gunstige omstandigheden komen eieren na ongeveer 60-80 dagen uit.

Levenswijze

Pituophis-soorten komen in een breed scala aan landschappen voor, van kustzones en woestijnen tot bossen en gebergten. In Nederland worden ze gevonden in de kustduinen, waar ze worden aangetroffen in loof- en naaldbos, duindoornvegetaties en soms in helmgrasvegetaties. Van nature overwinteren Pituoiphis-soorten vooral in holen. De vroegste waarnemingen uit Nederland dateren van eind april - medio mei, wanneer het warmer wordt. De dieren kunnen zeer mobiel zijn en in een tijdbestek van 1,5 week meerdere kilometers afstand overbruggen. In het natuurlijk verspreidingsgebied bestaat het voedsel hoofdzakelijk uit knaagdieren, vogels en hun eieren en hagedissen. In de Nederlandse kustduinen zijn veldmuis, rosse woelmuis, bosmuis en konijn als prooi vastgesteld.

Verspreiding

Het genus Pituophis komt van nature voor in Mexico, de Verenigde Staten, zuidelijk Canada en Guatemala. Nederlandse Pituophis-waarnemingen zijn afkomstig uit de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland, Gelderland en Overijssel. Waar het in de drie laatstgenoemde provincies om eenmalige waarnemingen gaat, worden in de duinen tussen Scheveningen en Katwijk vanaf 2013 jaarlijks Pituophis-slangen gezien. Het verspreidingsgebied reikt van de wijk ‘Oostduinen’ (Scheveningen) in het zuiden tot ‘Zanderij’ (Katwijk) in het noorden en ‘De Kieviet’ (Wassenaar) in het oosten. Verreweg de meeste waarnemingen worden gedaan in Natura 2000-gebied Meijendel & Berkheide.

Bedreiging en bescherming

Pituophis-hybriden zijn exoten in Nederland. Deze dieren kunnen vanwege predatie een bedreiging vormen voor minder algemene inheemse knaagdieren, grondbroedende vogels en reptielen (zandhagedis). Vanwege het uitblijven van bewijs voor succesvolle voortplanting, wordt niet van een populatie gesproken.

Monitoring en trends

Vooralsnog zijn geen trends bekend. Een waarnemingenoverzicht voor de Zuid-Hollandse duinen is sinds 2013 bijgehouden, maar het gaat hier niet om een structurele monitoring. Het betreft een registratie van waarnemingen die door derden toevalligerwijs zijn gedaan.

Het blijft belangrijk om waarnemingen van deze soort door te geven via Waarneming.nl of Telmee.nl.

Zie ook

Pituophis-hybriden in de duinen van Meijendel en Berkheide

Printen

432

Wat zijn de eigenschappen van de inheemse slangen van Nederland?

Zie ook onze herkenningskaart reptielen.

In Nederland komen verschillende soorten slangen voor, waarvan de bekendste drie zijn: de adder (Vipera berus), de gladde slang (Coronella austriaca) en de ringslang (Natrix helvetica). Hier zijn enkele algemene eigenschappen van deze slangen:

Adder (Vipera berus):
- De adder is de enige giftige slang in Nederland, maar de beet is zelden dodelijk voor mensen.
- Volwassen adders zijn over het algemeen tussen de 50 cm en 60 cm lang, maar ze kunnen groter worden.
- Ze hebben een driehoekige kop en een zigzagpatroon op hun rug met een V-vormige markering op de nek.
- Adders zijn te vinden in heidegebieden, bossen en duingebieden.
Gladde slang (Coronella austriaca):
- De gladde slang is niet giftig voor mensen.
- Ze hebben een gladde schubbenhuid en een relatief slank lichaam.
- De kleur varieert van grijs tot bruin en soms zelfs roodbruin.
- Ze komen vooral voor in heidegebieden en zandgronden.
Ringslang (Natrix helvetica):
- De ringslang is ook niet giftig voor mensen.
- Ze hebben een kenmerkende gele kraag achter het hoofd en donkere vlekken op de rug.
- Ringslangen zijn goede zwemmers en komen vaak voor in waterrijke gebieden zoals plassen, meren en sloten.
- Een volwassen ringslang eet voornamelijk kikkers, padden en salamanders maar soms ook visjes, muizen en hagedissen. Jonge ringslangen eten slakken, wormen en insecten.

Deze slangen zijn over het algemeen schuw en vermijden confrontaties met mensen. Als je een slang tegenkomt, is het belangrijk om ze met rust te laten.

prev next

Veelgestelde vragen over slangen

Hoe groot kunnen slangen in Nederland worden?

Volwassen adders zijn meestal tussen de 50 cm en 60 cm lang. Volwassen gladde slangen hebben een lengte tussen de 50 cm en 70 cm. Ringslangen hebben over het algemeen een lengte tussen de 60 cm en 100 cm.

Welke slangen in Nederland zijn giftig?

De adder is de enige inheemse giftige slang in Nederland. Hier zijn enkele kenmerken van de adder:

Ze hebben een driehoekige kop en een verticaal pupil, wat kenmerkend is voor gifslangen.
Het kleurpatroon varieert, maar ze hebben vaak een zigzagpatroon op hun rug en een V-vormige markering op de nek.
De adder heeft giftanden en produceert gif, maar de beet is zelden dodelijk voor mensen. Het gif kan echter wel lokaal pijn, zwelling en roodheid veroorzaken. De mate waarin dit gebeurt verschilt van persoon tot persoon. Maar een adderbeet is zeker niet iets om te onderschatten.

Hier lees je wat je moet doen als je bent gebeten door een adder.

Waar komen in Nederland inheemse slangen voor?

De adder komt voor op de hoge zandgronden van Nederland met uitzondering van de duinen. Er zijn momenteel nog twee grote min of meer aaneengesloten leefgebieden van de adder, gelegen in Friesland en Drenthe en op de Veluwe. Daarnaast is de soort nog aanwezig in Overijssel en Limburg (Meinweg). In maar liefst vier provincies (Noord-Brabant, Utrecht, Noord-Holland en Groningen) is de adder uitgestorven.

Het verspreidingsgebied van de gladde slang in Nederland omvatte ooit grote delen van de hogere zandgronden. Het zwaartepunt van de verspreiding ligt tegenwoordig op de Veluwe. In de regio’s waar de soort voorkomt is de verspreiding vaak beperkter en meer versnipperd. Op een aantal plaatsen in Nederland vormt de gladde slang één populatie met de slangen aan de Duitse en Belgische kant van de grens.

De ringslang is vooral aanwezig in drie min of meer gescheiden kernen die in een ruim gebied rondom het IJsselmeer liggen. De belangrijkste populaties bevinden zich in Noord-Holland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Drenthe en Friesland.

Slangensoorten in Nederland

Inheemse slangensoorten

Adder

Gladde slang

Ringslang