Bsal

In 2013 werd duidelijk waardoor de populatie Nederlandse vuursalamanders ineen was gestort: Batrachochytrium salamandrivorans (Bsal), een voor de wetenschap nieuw ontdekte chytride schimmel was de dader (Martel et al. 2013, Spitzen – van der Sluijs et al. 2013). Deze schimmel houdt van vochtige milieus en heeft een relatief lage optimale groeitemperatuur heeft (10 – 15 graden Celcius). Hierdoor is het Nederlandse klimaat zeer geschikt voor vestiging van deze schimmel. Voor zover nu bekend zijn het enkel salamanders die gevoelig zijn voor deze schimmel (Martel et al. 2014). Echter, in Duitsland is een bruine kikker gevonden mét de schimmel (Lötters et al. 2020). Wat dit exact betekent is nog onbekend, maar de praktijk van wild levende populaties kan anders zijn dan wat in laboratoria is onderzocht en aangetoond. Eenmaal besmet sterven vuursalamanders binnen twee weken doordat de huid letterlijk wordt weggevreten (Martel et al. 2014).

Het is belangrijk om zieke en/of dode salamanders (die duidelijk geen verkeersslachtoffer zijn) te melden bij RAVON. Hoe dat werkt is te zien in deze animatie en wordt ook verteld in deze acht minuten durende lezing.

In een groots onderzoek (Martel et al. 2014) is de impact van de schimmel op tientallen soorten amfibieën, afkomstig van vier continenten, bestudeerd. De onderzoeksresultaten geven aan dat Bsal erg gevaarlijk is voor salamanders, maar niet voor andere amfibieën zoals kikkers en padden. De wetenschappelijke naam ‘salamandrivorans’ betekent letterlijk: ‘salamander devouring’ en dat is ook precies wat Bsal doet. Binnen 12 – 18 dagen gaan besmette vuursalamanders dood na een korte periode van ataxie, anorexia en apathie.

Het is de 2e chytride die amfibieën parasiteert en doodt. Fylogenetisch onderzoek laat zien dat Bsal een voorheen onbekende lijn vormt die een groep vormt met Bd. De genetische afstand tussen beide chytride-schimmels is dermate groot dat Bsal gezien kan worden als een aparte soort binnen de orde Rhizophydiales.

Bsal bezet een andere niche dan Bd. De optimale groeitemperatuur van Bsal ligt lager (10 - 15 ˚C) dan die van Bd (17-25 ˚C), waardoor Bsal een potentieel veel grotere bedreiging vormt voor onze inheemse salamanders dan Bd.

De schimmel Bsal is momenteel in opmars in Nederland, België en Duitsland. In Spanje is de schimmel ook gevonden na een illegale introductie van niet inheemse salamandersoorten in een natuurgebied (Martel et al. 2020). In Duitsland breidt de schimmel zich gestaag uit. Een special issue van het tijdschrift SALAMANDRA (open access) geeft een overzicht van de huidige stand van zaken (https://www.salamandra-journal.com/index.php/home/contents/1977-volume-56-3). Verschillende inheemse salamandersoorten, zoals de kamsalamander en de Alpenwatersalamander, zijn net als de vuursalamander gevoelig voor de schimmel en sterven binnen korte tijd nadat ze ermee in aanraking zijn gekomen.

De ziekte is erg besmettelijk en kan gemakkelijk worden overgedragen tussen verschillende soorten salamanders. Dit kan door direct contact van de dieren (huid-op-huid contact), maar het kan ook wanneer de dieren contact maken met de zoösporen op een tissue (in gevangenschap), of via (drijvende) zoösporen in het water. Het is aannemelijk en waarschijnlijk dat ook de mens een grote rol speelt in de verspreiding van de schimmel. De grote afstanden die de schimmel aflegt, kunnen niet door natuurlijke migratie worden verklaard. Mogelijk spelen ook vogels een rol in de verspreiding van Bsal maar dat is nog niet aangetoond.

De schimmel is recent meegelift met Aziatische salamanders, of Aziatische padden die ook drager kunnen zijn van de schimmel, die via de dierenhandel in Europa terecht gekomen zijn (Martel et al 2013; 2014). Aziatische salamanders worden over de hele wereld in grote aantallen verhandeld. Zo werden bijvoorbeeld in de jaren 2001–2009 meer dan 2,3 miljoen Chinese vuurbuiksalamanders geïmporteerd in Amerika. De Aziatische salamanders zelf ondervinden veel minder hinder van de infectie en kunnen overleven met de schimmel op hun huid. Het onderzoek toont aan dat de infectie al tenminste sinds 1861 circuleert in Azië (Martel et al., 2014). Een korte animatie over de ontdekking van de schimmel staat op YouTube.

1. Bsal infecteert alleen salamanders (Urodela), maar is voor deze groep zeer pathogeen. Dieren sterven snel na blootstelling aan de schimmel
2. Bsal veroorzaakt oppervlakkige erosies en diepe verzwering over de gehele huid, Bsal vreet letterlijk de huid van salamanders weg
3. Bsal komt uit Azië en is recent naar Europa gebracht. In Amerika is er (nog) geen Bsal gevonden
4. Daar leefde het in co-existentie met een groep salamanders voor miljoenen jaren (67 miljoen jaar geleden van Bd afgescheiden)
5. Een eeuwenoud evenwicht tussen pathogeen en gastheer is verstoord door humaan transport, en hierdoor wordt een hele groep op enorm grote schaal bedreigd
6. De optimale groeitemperatuur van Bsal ligt tussen de 10 - 15 ˚C
7. Bsal veroorzaakt sterfte bij vrijlevende vuursalamanders, kleine watersalamanders, kamsalamanders en Alpenwatersalamanders in Nederland, Duitsland en België en bij marmersalamander in Spanje
8. Bsal is ook aangetroffen bij gehouden salamanders in Nederland, Duitsland en Engeland

Factsheet Bsal (EN)

De schimmel kan worden gevonden in collecties en in wilde populaties door het melden van zieke/dode dieren door een breed publiek (passief) en door actief te zoeken naar de schimmel door het nemen van watermonsters voor environmental DNA (eDNA) analyse (Spitzen - van der Sluijs et al. 2020), of door het nemen van swabs. Deze laatste methode behelst het vangen van een salamander en met een wattenstaafje over de huid strijken om zo te zien met behulp van een PCR analyse óf het dier besmet is met Bsal (Hyatt et al. 2007). Het actief opvolgen van een besmetting met behulp van swabs op een locatie waarvan Bsal bewezen aanwezig is, geeft informatie over het verloop van de besmetting en de impact op de populatie. Het nemen van een eDNA-monster geeft informatie of Bsal in een bepaald water op dat moment wel of niet aanwezig is, maar geeft geen informatie over de besmettingsintensiteit of prevalentie.

Kijk voor een actuele verspreidingskaart op http://bsaleurope.com/european-distribution/.

Nederland
Sinds de ontdekking van de schimmel in 2013 bij de vuursalamander in Zuid-Limburg, is de schimmel ook gevonden op andere plekken bij andere salamandersoorten zoals bij de Alpenwatersalamander (Ichthyosaura alpestris), de kleine watersalamander (Lissotriton vulgaris) en ook bij de kamsalamander (Triturus cristatus) in twee particuliere wateren in Gelderland. Op drie locaties (Berg en Dal, Wormdal en Pepinusbeekdal) in Nederland is Bsal eenmalig aangetroffen. In Berg en Dal is na aantonen van de besmetting geïnvesteerd in opvolging, maar is de schimmel na 2015 niet meer aangetoond. De tuinvijver is ondertussen gedempt. In het Pepinusbeekdal is geen opvolging geweest en na de aangetoonde Bsal besmetting in het Wormdal in 2015 is in 2017 nog een keer bemonsterd, maar werd de schimmel niet aangetoond. In Zuid-Limburg is de besmetting uitgebreid tot Kerkrade.

België
In België werd Bsal vooral vastgesteld in Wallonië, met uitbraken in Eupen (2013), Robertville (2014), Luik (2015), Dinant (2016) en Olne (2020). In België is een nationaal actieplan van kracht (FOD, 2016). Zie ook: https://www.natuurpunt.be/nieuws/de-salamander-etende-schimmel-een-update-20200828.

Duitsland

• Tot dit jaar werd aangenomen Bsal in Europa voor het eerst in Nederland was gevonden. Recent blijkt dat al in 2004 Bsal in Duitsland aanwezig was. Nadat ook in Duitsland rond 2015 aandacht werd besteed aan de sterfte onder vuursalamanders in Nederland meldde iemand zich die in 2004 een massa sterfte van vuursalamanders had geobserveerd, en een dode vuursalamander had gevonden mét de kenmerkende Bsal letsels. Dit dier was bewaard en is onderzocht, waarna Bsal bevestigd kon worden net in Duitsland, vlakbij de Belgische grens (Dalbeck et al. 2018; Lötters et al. 2020)
• De Duitse onderzoekers beschrijven ook verschillende uitbraken van Bsal in kamsalamanderpopulaties die leiden tot achteruitgang in die populaties (Dalbeck et al. 2018; Lötters et al. 2020).
• Bsal is in Duitsland ook aangetroffen in collecties salamanders (Sabino-Pinto et al. 2015).
• Meer lezen: https://www.salamandra-journal.com/index.php/home/contents/1977-volume-56-3

Spanje
In Spanje is een uitbraak van Bsal geweest doordat tijdens een eliminatie actie van invasieve salamandersoorten (Triturus anatolicus en Alpenwatersalamander) in een natuurgebied twee invasieve salamanders positief testten op Bsal (Martel et al. 2020). Dit natuurgebied was dichtbij het leefgebied van één van Europa’s zeldzaamste salamandersoorten (Calotriton arnoldi). Rigoureuze maatregelen genomen om de Bsal infectie te elimineren zijn helaas niet succesvol geweest omdat juveniele, met Bsal besmette salamanders, al de kant op waren gekropen vóórdat de actie begon. Hierdoor was er nog een terrestrisch reservoir en kon de besmetting zich handhaven (Martel et al 2020).

Verenigd Koninkrijk
Nadat in een collectie in Londen in 2015 Bsal was aangetroffen, hebben wetenschappers geprobeerd te achterhalen waar deze besmetting vandaan kwam (Fitzpatrick et al. 2018). Zij konden uiteindelijk 16 collecties traceren waar salamanders vandaan waren gehaald en zij konden bij 11 collecties samples verzamelen. Uiteindelijk bleek dat in zeven van deze 11 collecties Bsal aanwezig was, vier in het Verenigd Koninkrijk, twee in Nederland en één in Spanje.

Dit onderzoek geeft heel duidelijk weer hoe wijdverbreid Bsal is in de hobby collecties en hoe de wereld met elkaar verbonden is. Tevens geeft dit goed weer welke risico’s eraan kleven wanner salamanders in buitenverblijven worden gehouden, of wanneer niet de juiste protocollen worden gevolgd bij het schoonmaken van de verblijven.

Verenigde Staten
De Amerikanen hebben een Bsal Task Force opgericht (www.salamanderfungus.org) en werken aan een nationaal actieplan.

De populatie vuursalamanders staat er niet goed voor. De sterke achteruitgang stagneert niet. Toch blijven we hoop houden, want ook dit jaar zijn er gezond ogende volwassen vuursalamanders gevonden en larven. Zelfs in het Vijlenerbos zijn larven gevonden, een gebied waar het laatste volwassen dier in 2013 is gezien.

Besmettelijke ziektes komen bij zowel gehouden- als wilde amfibieën en reptielen voor. Kruisbesmetting tussen deze twee groepen ligt op de loer maar kan voorkomen worden. Preventie van de aanschaf van zieke dieren bij goede kwekers, herkenning en melding van zieke dieren en adequate quarantaine- en hygiëne protocollen zijn van essentieel belang om wilde populaties te beschermen. Verspreiding van besmettelijke ziektes tussen de twee groepen kan voorkomen door ontsnappingen, uitzettingen, contact met wilde dieren etc. RAVON heeft in samenwerking met NVHT Lacerta, de Salamandervereniging, Europese Slangenvereniging, Dibevo, SATO, DN, Ornamental Fish International en de universiteit van Gent (Wildlife Health Ghent) een leaflet ontwikkeld die de belangrijkste punten behandeld. De leaflet is hier te downloaden. Gefinancierd door NVWA, Bureau Risicobeoordeling, Team Invasieve Exoten.

We zien het – met de kennis van nu – niet als oplossing om de gehele handel in salamanders te verbieden. Wel wordt vanuit de hobbyisten organisaties en vanuit de wetenschap een pleidooi gehouden voor het verbieden van Aziatische wildvang salamanders die ook goed in gevangenschap te kweken zijn, evenals het afgeven van ‘gezondheidscertificaten’ bij dieren waarbij wordt aangegeven dat de dieren gegarandeerd vrij zijn van Bsal. Tevens is het voor de hobbyist nog eens goed te kijken naar de hygiëne maatregelen in de eigen collectie: zoals de implementatie van een quarantaine periode bij nieuw verkregen dieren en het goed verwerken van water en terrarium materialen. Het hobbymatig en professioneel houden van salamanders levert kennis op over de ecologie en biologie van de soort, wat weer ten goede komt aan de bescherming van de dieren in het wild.

Meer weten, neem dan contact op met de Salamandervereniging. Een korte animatie op YouTube geeft aan welke maatregelen gevolgd kunnen worden.

Restricties

• Vanaf 28 januari 2016 is de import en het transport van 201 salamander soorten van en naar Noord-Amerika verboden om te voorkomen dat Bsal het land binnenkomt: http://www.fws.gov/injuriouswildlife/salamanders.html.
• In 2015 is er in Zwitserland een importverbod voor alle salamanders afgekondigd: Importverbot für Salamander und Molche in die Schweiz
• In Hongarije werd in 2017 besloten tot het verbieden van het houden, kweken, kopen en verkopen van Salamandridae, Hynobiidae en Karsenia koreana (https://net.jogtar.hu/jr/gen/hjegy_doc.cgi?docid=A1700199.KOR×hift=fffffff4&txtreferer=00000001.TXT)
• Op 28 februari 2018 is het “Uitvoeringsbesluit (EU) 2018/320, betreffende bepaalde maatregelen ter bescherming van de diergezondheid voor de handel binnen de Unie in salamanders en het binnenbrengen in de Unie van salamanders in verband met de schimmel Batrachochytrium salamandrivorans” gepubliceerd.

  
  In het kort houdt dit besluit in dat er binnen enkele maanden na publicatie maatregelen genomen dienen te worden om te voorkomen dat Bsal zich via de handel in salamanders binnen de EU verspreidt. Voor zendingen van alle salamander (Caudata) naar en binnen de EU dienen risico beperkende maatregelen genomen te worden. Deze risico beperkende maatregelen moeten in het bijzonder de geschikte quarantaine, diagnostische testen en de behandeling van salamanders omvatten, alsook de certificering van hun gezondheidsstatus voor het handelsverkeer binnen en het binnenbrengen in de Unie. Voorts moeten er wetenschappelijk onderbouwde behandelingen worden gespecificeerd.

  Initieel zou dit besluit gelden tot ten minste tot 31 december 2019, waarna het besluit geëvalueerd wordt, mede vanwege het voortschrijdend (wetenschappelijk) inzicht zijn dit tijdelijke noodmaatregelen en geldt dit besluit. Dit is verlengd. Het besluit is nu geldig tot in elk geval 20 april 2021. Het gehele besluit: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018D0320&from=NL. Na april 2020 zal het besluit worden opgenomen in de Europese ‘Animal Health Law’ (Verordening (EU) 2016/429, http://data.europa.eu/eli/reg/2016/429/oj).

Heb je zelf salamanders in je collectie, dan wil je niet dat ze besmet raken met Bsal, of dat ze andere salamanders besmetten. Wees daarom extra voorzichtig als je nieuwe dieren aan je collectie toevoegt, of als je dieren aan anderen weggeeft of verkoopt. Hou nieuwe dieren gedurende een ruime tijd in elk geval in quarantaine en wees voorzichtig met je afvalwater.

Think Outside The Box! Wees alert van de risico's van het loslaten van huisdieren zoals amfibieën in het wild. Bekijk de campagne van de Bern Conventie (Protecting Europe's biodiversity) die zicht richt op bewustwording van dit gevaar op Facebook en Twitter. De Interactieve posters zijn te downloaden en online te bekijken! Deel deze fantastische campagne zoveel mogelijk in je netwerk met de hashtag #ThinkOutsidetheBox

http://unboxingdiseases.eu/the-woods-interactive.html.

Koop nooit salamanders voor in je tuinvijver.

Je kan de dieren laten testen op Bsal (en ook op Bd en ranavirussen). Hiervoor kan je het beste contact opnemen met de Universiteit Gent.

Voor mensen woonachtig in Nederland die salamanders willen laten testen op de schimmel Bsal kunnen hiervoor contact opnemen met RAVON (ziektes@ravon.nl).

Dieren in gevangenschap kunnen worden behandeld als ze zijn geïnfecteerd met Bsal. Hierover zijn twee artikelen verschenen in 2015 (Blooi et al., 2015a; 2015b).

Samengevat uit deze artikelen:

• het behandelen van salamanders door de temperatuur te verhogen is een veilige, effectieve en goedkope manier om de dieren te behandelen
• De dieren moeten dan gedurende 10 dagen bij 25˚C worden gehouden
• Niet alle salamanders kunnen zo lang bij 25˚C overleven
• Voor die dieren is de behandeling ook mogelijk bij 20˚C. De dieren dienen dan twee keer per dag met een combinatie van antischimmelmiddelen worden behandeld.

Het is de verwachting dat er meer uitbraken gaan volgen. Ondanks de bemoedigende informatie dat er op alle uitbraakplekken nog steeds gezond ogende, levende salamanders worden waargenomen, vrezen we voor het duurzaam voortbestaan van vooral vuursalamanders in Europa.

Gelukkig wordt er op dit moment veel onderzoek in verschillende laboratoria uitgevoerd en wordt er intensief gemonitord in de populaties waar de schimmel is ontdekt. Hopelijk kan er op tijd genoeg kennis worden gegenereerd om maatregelen te nemen om de verspreiding van de schimmel te stoppen en de effecten te mitigeren. Echter, voor nu moeten mitigerende maatregelen snel en effectief genomen worden (‘hit hard, hit early’) om succesvol een uitbraak te elimineren en verspreiding te voorkomen (Bozzuto et al. 2020).

Sterfte als gevolg van een besmetting met Bsal kan in eerste instantie redelijk verborgen zijn. Enkele dode salamanders vallen niet zo op, of lijken in eerste instantie ook niet zo erg verontrustend. Dit kan alleen wel een teken zijn van een Bsal besmetting, dus ook bij lage aantallen dode salamanders is het goed om contact op te nemen.

Amerikaanse collega's hebben ook een website over de schimmel gemaakt, interessant om de ontwikkelingen daar te kunnen volgen. En zo is er meer informatie te vinden op het web, zoals bijvoorbeeld op de webpagina van AmphibiaWeb.

Belangrijk is dat we zelf wanneer we het veld in gaan ons bewust zijn dat we onzichtbare virussen en schimmels over grote afstanden kunnen verspreiden, en zo kunnen bijdragen aan de opmars van Bsal. Wees dus alert op het schoonmaken van je materialen (schepnetten, laarzen e.d.) en attendeer ook anderen hierop. Op de website van RAVON staat een zgn. ‘hygieneprotocol’.

Ook voor terreinbeheerders is het nodig om aan dit aspect te denken. Groot materieel dat wordt ingezet bij het schonen van poelen, kapwerkzaamheden of het maaien kan ongemerkt ziekteverwekkers naar andere (natuur)gebieden verplaatsen. Ook dit materiaal zou moeten worden gedesinfecteerd voor het naar een ander gebied gaat.

• Hygiëne protocol veldwerk (NL)
• Hygiëne protocol groot materieel (NL)
• Hygiëne protocol groot materieel (EN)
• Factsheet Bsal (EN)

De initiële sterfte bij het begin van een uitbraak kan verborgen zijn, en daarom roepen we iedereen op die dode salamanders ziet (geen verkeersslachtoffers) dit te melden. Melden van dode salamanders kan via het meldpunt ziektes van RAVON. RAVON is gemachtigd om deze dieren onder zich te hebben voor ziektekundig onderzoek, dus we vragen u dan ook om het dier te bewaren. Een dode salamander betekent natuurlijk niet direct dat Bsal ook de veroorzaker is, het dier kan ook een natuurlijke dood zijn gestorven, of door ranavirus of amphibiocystidium zijn getroffen.

Uiteraard zijn we óók geïnteresseerd in andere zieke en/of dode dieren dan salamanders.

Contact opnemen met RAVON kan via: ziektes@ravon.nl en via 024 - 7410600

Je ziet verdachte sterfte of zieke dieren:

• neem foto’s en maak notities (aantal dieren, soort, locatie, datum, tijd e.d.)
• neem contact op met RAVON (o.a. ontheffing transport dode dieren)
• neem de dieren mee (in bakjes/zakjes)
• vries de dieren apart van elkaar in, met bij elk dier de details van de vondst
• maak een afspraak met RAVON om de dieren op te laten halen
• monitor de locatie
• maak na elk veldbezoek de veldmaterialen goed schoon

Voor meldingen van zieke/dode dieren in het buitenland kan contact worden opgenomen met de onderzoeksinstituten daar. Kijk op http://bsaleurope.com/report-cases voor meer informatie.

Vlaanderen
Het Agentschap voor Natuur en Bos is samen met de universiteit van Gent een project opgestart om meer inzicht te krijgen in chytridiomycose en ranavirose bij amfibieën in Vlaanderen.

Voor meer informatie en over hoe je kunt participeren en dieren kunt aanleveren verwijzen we naar: http://www.natuurenbos.be/beleid-wetgeving/overlast-schade/wildedierenziekten/surveillances/chytridiomycose-en-ranavirose-bij

De webpagina van Natuurpunt is ook erg informatief. Hier wordt informatie gegeven aan mensen die lange wandelingen in de bossen maken en bezorgd zijn, maar ook staat er informatie op voor hobbyisten en is de pagina gericht op mensen die beroepsmatig met de schimmel te maken hebben.

Contactpersoon bij ANB voor chytridiomycose is: Muriel Vervaeke (muriel.vervaeke@lne.vlaanderen.be)
Contactpersoon bij Natuurpunt is: Dominique Verbelen (dominique.verbelen@natuurpunt.be, 0484 119 899) en Jeroen Speybroeck (jeroenspeybroeck@hotmail.com), Natuurpunt Studie (http://www.natuurpunt.be)

Wallonië
Voor Wallonië kan bij vondsten van verdachte dieren contact worden opgenomen met Thierry Kinet en Arnaud Laudelaut van http://www.natagora.be via salamandre@natagora.be.

Gent
Centrale spin in het web zijn de laboratoria van Frank Pasmans en An Martel van de Universiteit Gent (Faculteit Diergeneeskunde, Vakgroep Pathologie, bacteriologie en pluimveeziekten): http://www.ugent.be/di/di05/nl

Duitsland is vlakbij en de kans is aanwezig dat de schimmel ook daar terecht komt. Vindt u sterfte, of ziet u anderszins verdachte dieren, neemt u dan contact op met:

Dr. Stefan Lötters
Trier University
Faculty of Geography/Geosciences
Biogeography Department
54286 Trier, Germany
E-mail: loetters@uni-trier.de

Dr. Sebastian Steinfartz
Technische Universität Braunschweig
Zoological Institute
Mendelssohnstr. 4
38106 Braunschweig, Germany
E-mail: s.steinfartz@tu-bs.de

Kijk voor alle referenties en literatuur op http://bsaleurope.com/sample-page/.