Herkenning

De vinpootsalamander dankt zijn naam aan de zwarte zwemvliezen aan de achterpoten van mannetjes tijdens de voortplantingsperiode. De mannetjes bezitten ook een draad aan de punt van hun staart en lijsten op de overgang van de rug naar de flanken.

Vrouwtjes zijn moeilijk te onderscheiden van de kleine watersalamander. Zij zijn donker op de rugzijde (lichtbruin tot olijfkleurig) en lichter op de flanken. Ook hebben ze donkere vlekken en een lichte buik met op het midden een oranje tot gele streep. Het zijn kleine salamanders, die een maximale lengte van 9 cm bereiken. In de landfase zijn ze donkerder van kleur met weinig tekening. De larven zijn niet te onderscheiden van de larven van de kleine watersalamander.

Ecologie

Voortplanting

In de periode van half april tot en met half juni vindt de paring en eiafzet plaats. De eieren worden door het vrouwtje één voor één met behulp van de achterpoten vastgehecht aan ondergedoken plantenbladeren.

In totaal kunnen in een seizoen meer dan 400 eieren per vrouwtje worden afgezet. Na 16-28 dagen komen de eitjes uit. De larven hebben dan een lengte van 6-12 mm. Na 3 tot 3,5 maand verlaten de juveniele salamanders het water. Ze zijn dan 3 tot 4 cm lang.

Na 2 tot 3 jaar zijn vinpootsalamanders geslachtsrijp.

Levenswijze

Vinpootsalamanders worden in Nederland in twee landschapstypen aangetroffen, de heidegebieden op de hogere zandgronden en het heuvellandschap van Zuid-Limburg. Als voortplantingswater wordt hier met name gebruik gemaakt van zwakzure, permanente vennen, plassen en bospoelen. In het heuvellandschap planten vinpootsalamanders zich voort in bronpoeltjes, bospoelen, drinkpoelen en kleine, zwakstromende beekjes. Ze vertonen hierbij een vrij grote tolerantie voor zuur water (tot pH 4).

De migratie van volwassen dieren naar het voortplantingswater begint in het najaar en loopt met rustperiodes (bij vorst) over in de voorjaarsmigratie. Een groot deel van de Nederlandse vinpootsalamanders overwintert in het water. Het overige deel trekt na de voortplantingsperiode, vanaf half mei tot en met eind juli, naar het omliggende landhabitat. Over overwinterering op het land is vrijwel niets bekend.

Larven van vinpootsalamanders leven voornamelijk van plankton en later ook op waterlooien en vlokreeftjes. Van het dieet van volwassen dieren is weinig bekend, maar de soort lijkt weinig specialistisch. Belangrijke predatoren voor watersalamanders zijn vissen, watervogels en marterachtigen. Vinpootsalamanders worden 6 tot 8 jaar oud.

Verspreiding

Natuurlijke populaties van de vinpootsalamander komen alleen voor in de provincies Noord-Brabant en Limburg, waarbij 40% van de bezette Nederlandse kilometerhokken in Limburg ligt en 60% in Noord-Brabant.

Zwaartepunten in de verspreiding liggen met name in West-Brabant en in en rondom de Meinweg, behorend tot het omvangrijke Kempens district. De soort komt ook voor in het Zuid-Limburgs district.

Bedreiging en bescherming

De vinpootsalamander heeft in de Rode Lijst de status Kwetsbaar. De soort is beschermd volgens de Wet Natuurbescherming (Nationaal beschermd, sinds januari 2017). In het RAVON tijdschrift is een artikel over deze wet verschenen. Dit artikel is hier te vinden.

Monitoring en trends

Binnen het landelijk Meetprogramma Amfibieën, onderdeel van het Netwerk Ecologisch Monitoring (NEM), worden gegevens verzameld om te volgen hoe het gaat met de amfibieën in Nederland. Bij monitoring worden herhaald in de tijd gegevens verzameld volgens een vaste werkwijze. In vaste telgebieden worden meerdere keren per jaar de aantallen waargenomen amfibieën per soort geteld. Op basis hiervan kunnen van vijf soorten aantalstrends bepaald worden. Daarnaast worden gegevens verzameld middels projecten en losse waarnemingen (Telmee.nl of Waarneming.nl) wat bruikbaar is voor het verspreidingsonderzoek. Hiermee kunnen ook de trends in verspreiding worden vastgesteld. Wil je hier zelf een bijdrage aan leveren dan kun je voor meer informatie kijken op Meetprogramma Amfibieën, Amfibieën daglijstje of Verspreidingsonderzoek Amfibieën.

Monitoring kan door:

• Avondtellingen van volwassen dieren in het voortplantingswater (maart t/m mei).
• Bemonsteren met schepnet (maart t/m mei).